Sterilizasyon Nedir Sterilizasyon Dezenfeksiyon Yontemleri

Sterilizasyon Nedir, Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Yöntemleri

Dezenfeksiyon, antisepsi ve yıkama ile temizlik işlemleri mikroorganizmaların yok edilmesi veya sayıca azaltılması için yapılan uygulamalardır. Sterilizasyon; bakteri sporları dahil bütün canlı mikro­organizmaların öldürülmesidir. Cerrahide infeksiyonlardan korunmak için vücut dokuları ile temas edecek aletlerin ve vücuda injekte edilecek prepa­ratların steril olması gerekir. Patojen mikroorganiz­malarla kirlenmiş atık maddeler de çöpe atılmadan önce steril edilmelidir.

Steril edilecek olan eşyanın sterilizasyondan sonra tekrar kontamine olmaması için dış ortamla ilgisinin kesilmesi lazımdır. Gerekli önlemler alın­mamış steril eşya, havada bulunan tozlarla ve toz­lar üzerindeki mikroorganizmalarla kirlenir ve sterilitesi bozulur. Bundan dolayı, steril edilecek eşya uygun poşetler içinde veya alüminyum folyo ile sa­rılarak ya da tromel gibi kaplar içinde steril edilir. Herhangi bir işlem yapılırken açılacak steril kabın ağzının alevden geçirilmesi ve mümkün olduğu kadar kısa sürede tekrar kapatılması gerekir.

Sterilizasyon işlemleri fiziksel ve kimyasal yön­temlerle yapılır. Temiz eşyaların sterilizasyonu kirli eşyaların sterilizasyonundan daha kolay olur. Organik maddeler mikroorganizmalar için bir zırh gibi koruyucu görev yaptığından, kirli­likler içinde yer alan mikroorganizmaların yok edilmesi daha güç olmaktadır. Bu yüzden sterili­zasyon işleminden önce eşyalar yıkanarak temiz­lenmelidir. sterilizasyon için önce yıkama işlemi tatbik edilir ve ısıya dayanıklı materyal ısı yardımıyla, ısıya dayanıklı olmadığı düşünülen materyal ise etilen oksit veya düşük ısılı buhar+formaldehitle veya glutaraldehit preparatları ile soğuk sterilizasyona tabi tutulurlar.

Sterilizasyon Çeşitleri

Isı ile Sterilizasyon

Bu yöntem, yüksek sıcaklıkla mikroorganizma proteinlerinin denatüre olması temeline dayanır. Uygulanması kolay ve ucuz olduğundan ve güve­nilir sonuç verdiğinden, en sık kullanılan sterilizas­yon yöntemidir. Bu işlemde steril edilecek madde veya eşyanın ısıya dayanıklı olması gerekmektedir.

Etkili faktörler şunlardır:

• Isı derecesi: Steril edilecek maddenin cinsine göre, ısı yükselmesiyle daha kısa sürede sterilizas­yon sağlanır.
• Süre: Isı derecesi ile ters orantılıdır. Isı derece­si yükseldikçe sterilizasyon süresi kısalır.
• Ortamın nemi: Nem arttıkça daha düşük ısı derecelerinde, daha kısa zamanda sterilizasyon sağ­lanır. Mikroorganizma içindeki su miktarı arttıkça da sterilizasyon kolaylaşır. Çünkü proteinler daha çabuk koagüle olur. Proteinlerin koagülasyonu için ortamda en az % 50 oranında su bulunmalıdır. Su içeriği % 5-10 arasında olduğundan, bakteri sporla­rı sterilizasyona daha çok dayanıklıdır. Nemli or­tamlarda proteinlerdeki sülfidril bağları (SH) açılır ve küçük peptid bağları oluşur. Bu moleküllerde yeni hareketli bağlar meydana gelerek yapı değişik­liklerine neden olur ve koagülasyon gelişir.
• pH: Asidik veya bazik ortamlarda nötr orta­ma göre daha kolay ısı etkisi görülür.
• Osmotik basınç: Ortam yoğunluğunun az ve­ya çok olması ısıyı etkileyen faktörlerdir.

Nemli Isı ile sterilizasyon: Su buharı kuru sı­cak havadan daha elverişlidir. Buharın öldürücü etkisi daha fazladır ve eşyayı daha çabuk ısıtır. Pa­muk, yün, kumaş, kağıt ve diğer gözenekli madde­lere buhar kolaylıkla nüfuz edebilir. Buhar soğuk yüzeyle temasa geldiğinde yoğunlaşarak su damla­ları oluşur, bu sırada ısısını yüzeye bırakır. Yoğun­laşan buhar temas ettiği mikroorganizmaları öldür­mek için gerekli nemli ortamı sağlar. Nemli ısı ile sterilizasyon için kuru sıcak havayla yapılacak olan sterilizasyondan daha düşük ısılar yeterli olmakta­dır.

Basınçlı buhar ile sterilizasyon: Buharla doy­muş bir ortamda ve 100°C’den yüksek ısı ile yapı­lan sterilizasyondur. Yüksek ısıya dayanıklı olabi­len maddeler bu işlem için kullanılan otoklav deni­len aletlerde steril edilirler. Koch kazanının olmadı­ğı yerlerde hava musluğu ve kapağı sıkı kapatılma­mış otoklavlar da 100°C’da çalışan Koch kazanı gibi kullanılabilir.

Kaynatma ile sterilizasyon: 100°C’de 5-10 da­kika kaynatma ile mikroorganizmaların vejetatif şekilleri ile bazı bakterilerin spor şekilleri ölür. Bu nedenle 100°C’de 5-10 dakika ısıtma dezenfeksiyon sağlarken 100°C’de 30 dakika ısıtma sterilizas­yon sağlar. Bu madeni kap içinde pens, makas, bisturi gibi madeni eşyalar kendilerini aşan su içinde kaynatılırlar. Musluk suyu kireçli olabilece­ğinden damıtık su tercih edilir. Kaynatılmış eşya, önceden steril edilmiş pens ile çıkarılır. Kısa süre bir aleve yakın bölgede bekletilerek kurutulur ve kullanılır.

Tindalizasyon: Yüksek ısı ile bozulabilecek sıvı maddeler belirli sıcaklıklarda birkaç gün üst üste tutularak steril edilirler. Örneğin, hidrolize olabilen çözeltiler 70°C’de, serum gibi proteinli maddeleri içerenler 56°C’de, aşılar ve şekerli çözeltiler 100°C’de tutulurlar. Benmari (su banyosu) içinde su ısıtılır. İçinde steril edilecek çözeltiler bulunan tüp veya şişeler su içine daldırılır. Isıtma süresi ço­ğunlukla 1 saattir. İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır. Dirençli sporlar için daha uzun süre de tutulabilir. İşlem aralarında materyal +4°C’de bekletilir. Tin­dalizasyon az kirli çözeltilerle daha iyi sonuç verir. Bu nedenle kullanılacak cam eşyanın daha önceden diğer basit metodlarla steril edilmesi, içine madde konduktan sonra tindalize edilmesi önerilir.

Kuru su ile sterilizasyon: Kızıl dereceye kadar ısıtma, alevden geçirme veya Pasteur fırını kullanılarak gerçekleştirilir. Nem faktörü ortadan kalktığı için çok yüksek ısılar gerektirir. Bu nedenle 170°Cde 1.5 saat veya 160°C’de 2 saatte sterilizas­yon sağlanır. Cam, madeni eşya, tozlar ve bazı yağ­lar Pasteur fırınlarında steril edilebilirler, sıvılar ve kumaş türü eşyalar steril edilemezler.

Etilen Oksitle Sterilizasyon: Etilen oksit, ısıya duyarlı olan kıymetli araç ve gerecin steril edilmesi için hastahanelerde yaygın olarak kullanım alanı bulmaktadır. Aletler için korozif etkisi olmayan, penetrasyonu yüksek, doğru kullanıldığında, çok etkili bir gaz dezenfektandır. Buna karşılık patlayıcı, yanıcı özellikleri olan, toksik bir preparat olarak bilinmektedir. Patlayıcı özelliğini azaltmak amacıyla çoğunlukla karbon­dioksit veya azot gibi bir inert gazla karışım halin­de kullanılır. Son yıllarda saf etilen oksit de kulla­nılmaktadır. Ancak bu cihazların çok iyi havalan­dırma sistemleri bulunmaktadır. Etilen oksitle ça­lışan sterilizatörlerin havalandırma özelliği olan yerlerde, uzman kişiler tarafından kullanılması gerekir.

Işınlarla Sterilizasyon: Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen or­tamların sterilizasyonunda ışınlardan yararlanılır. Kullanım alanı sınırlıdır. Bu ışınların çevreye de et­kili olmaları nedeniyle önlem alınarak uygulanma­ları gereklidir.

UV ışınları ile sterilizasyon: 253 nm dalga bo­yundaki UV ışınları daha çok havayı ve yüzeyleri steril etmek için kullanılır. Suların sterilizasyonu için uygundur. Işınların dalga boyları kısaldıkça mikroorganizmaları öldürücü etkileri çoğalır. An­cak etki alanları azalır. Güneş ışınları içerdikleri UV ışınlar nedeniyle yüzeylerdeki mikroorganiz­maları öldürür. Mikroorganizmanın inaktive olma­sı için UV enerjisini absorbe edebilmelidir. Ameli­yathaneler, doku kültürü yapılan odalar, antibiyo­tiklerin hazırlandığı odalar ultraviyole ışınlarının kullanılabildiği yerlere örnek olarak gösterilebilir

Diğer ışınlar: X ışınları, dalga boyu büyük ol­duğundan, mikrobisit özelliktedir. Gama ışınları, bakterisitdir, derinlere nüfus edebilir, tüm alan ışınlanabilir, zararlı etkilerinden dolayı fazla kulla­nılmaz. Beta ışınları, ışığa yakın hızda hareket ederler, ortama kolay diffüze olurlar, suların sterilizasyonunda kullanılırlar.

Filtrasyon Nedir: Sıvı içinde bulunan süspansiyon halindeki katı parçacıklarının (örneğin mikroorganizma hücrele­rinin) uygun büyüklükteki bir filtreden süzülerek yapılan ayırma işlemidir. Genellikle mikrobiyoloji laboratuvarlarında kullanılmaktadır. Cerrahi branşlarda uygulama alanı yoktur.