Spor Yaralanmalari ve İlk Yardim

Spor Yaralanmalarında İlk Yardım Ve Tedavi
Spor Yaralanmalari ve ilk Yardim

Günümüzde her yaş grubunda binlerce kişi sportif aktivitivitelere katılmakta­dır. Vücuda düzenli bir fizik aktivitesinin sağladığı yararlar çok iyi bilinmektedir. Bunun yanında düzenli ve düzgün yapılmayan sportif aktiviteler yaralanmalara sebep olabilmektedir. Spor yaralanmalarının pek çoğunda yaşamı tehdit eden unsurların ortaya çıkmamasına karşın, bazen çok ciddi durumlarla karşılaşma olasılığı da vardır. Gerek travmatik gerekse aşırı zorlama sonucu olabilen bu yaralanmalar bilhassa elit seviyede sporcular için ciddi bir problem olabilmektedir. Çünkü sporcu yaralanma sonrası en kısa sürede spora tekrar başlamak ister. Her geçen gün onun için kondis­yon ve beceri kaybı demektir. Bu süreyi en aza indirebilmek için erken ilk ve acil yar­dım ilkelerinin uygulanması ve yeterli tedavi yanında sporcunun fiziksel uygunluk durumunun iyi olması gerekir. Fiziksel uygunluk kuvvet, hız, dayanıklılık, beceri, es­neklik, stabiliteve motivasyon gibi unsurlardan oluşur. Bunlardan birindeki eksiklikler yaralanma oluşum ihtimalini artırır.

Her yıl tüm sporcuların yaklaşık % 4’ü yarışma ve antremanlar esnasında ya­ralanır. Bunların % 65-75’i fazla sorun oluşturmasa da, %25-35’i kısa ya da uzun süreli tedavi gerektirir. İlk ve acil yardım ilkelerinin uygulanması gerekli önlemlerin a-lınması, dikkatli ve planlı rehabilitasyon tedavinin önemli kısmını oluşturur. Böylece hem yaşamı kurtarmak ve hem de sporcunun bir an önce tedavisinin bitirilerek spora dönmesi sağlanır. Spor yaralanmalarının esasen hazırlayıcı sebepleri endojen ve eksojen faktörler olarak ikiye ayrılır. Endojen olarak tanımlanan sebepler, yorgunluk ve aşırı yükleme, yaş, kötü ve yetersiz teknik, kaslardaki atrofi, eklemlerde hareket kı-sıtlığı, tecrübe, yetersiz ısınma periyodu, çok yoğun antrenman ve yarışma programı, geçirilmiş enfeksiyöz hastalıklar, uygun olmayan spor dalının seçilmesi, alt ekstremitelerde (bacak) yapısal bozukluklar şeklinde sıralanabilir. Yani endojen fak­törler, vücudun bir bölgesinin ya da tümünün ani bir kuvvet ile karşılaması sonucu ağrı fonksiyon kaybına yol açan her türlü olayı kapsar ve olay aniden gelişir. Düşme, çarpma, zorlama, ekstrensek yaralanmaya birkaç örnektir. Asıl sebep ile yaralanmaya sebep olan olay kolayca tanımlanır. Eksojen sebepler ise, spor yapılan yer ve şartlarla, spor malzemeleri ve koruyucu giysi ve benzerleridir.

Yaralanmalardan Korunma, Spor Yaralanma

Yaralanmalardan korunmada şu hususlar önem taşır.

a- Giyim kuşam önemli kısmı oluşturur. Bilhassa ayakkabılar temeldir. Her sporcunun ve her spor dalının ihtiyacına uygun düzenlenmelidir. Marketlerde satılan bir çok ayakkabı çeşidinin hatalı ve yetersiz olduğu görülmektedir ayrıca spor dalları­nın ihtiyaçları göz önüne alınarak başlık, dizlik gibi çeşitli koruyucu giysiler kullanıl­maktadır.
b- Malzemeler doğru kullanılıp, kurallar doğru uygulanmazsa yaralanmaya se­bep olur. Bundan dolayı bazı malzemeler, veya kurallar yaralanmaya sebep olursa derhal ıslah edilmeli ve tedbirleri alınmalıdır.
c- Spor yarışma ve antrenman şartlarının iyi hale getirilmesi gerekir
d- Ölçülü- dengeli beslenmeye dikkat edilmesi gerekir.
e- Isınma gibi spor ve yarışma hazırlığına önem gösterilmesi gerekir
f- Rutin, periyodik tıbbi kontroller, bilhassa mevsim başlarında gereklidir.

Spor Yaralanması

Spor yaralanmaları olarak bilinen yaralanmalar iki grupta incelenir.

1- Travmatik olanlar: Kırık, çıkık, burkulma, eklem tendo ve ligamentlerinin yaralanması, kas, kas tendosu ve fascia (ak örtü) yaralanmaları şeklindedir. Bunlar farklı spor türlerinde değişik sıklıkla ve şekillerde gözlenir. Yine yaralanmanın anato­mik lokalinzasyonu farklı dallarda değişik yoğunlukta ortaya çıkar. Örneğin, basketbolda en fazla ayak bileğinde ve ligametlerinde, futbolda ise dizlerde (genu ek­leminde) en fazla yaralanma izlenir. Dolayısıyla yaralanmalar; yaralanmaların şekline yaralanmanın lokalizasyonuna veya spor türüne göre sınıflandırılabilir.

2-Aşırı Kullanım Sendromları: Bu şekilde yaralanmalar ise; -Tendonun kemiğe yapışma (insertion) yerinin inflamasyonu (yangısı) (Tendoperiostitis).
-Miyositis: Kas dokusunun iltihabı,
-Tendo ve tendo vaginaların (kılıf) inflamasyonu (Tendinitis, peritentinitis ve tendovaginitis),
-Periostitis (periostun yangısı) başlığı altında incelenen bu grup yaralanmalar, tekrarlayan zorlamalar sonrasında ortaya çıkarlar. Başlangıcında belirsiz ağrı vardır. Zamanla ağrı ve fonksiyon kaybı ortaya çıkar.
Spor yaralanmaları ayrıca kemik ve yumuşak doku yaralanmaları şeklinde de sınıflandırılabilir. Tedavi şekilleri birbirinden farklıdır. Yumuşak doku yaralanmaları, adele, tendo, bağ doku ve ligametlerin ve eklemi oluşturan kemik dışı yapıların yırtık, ezilme hematom gibi yaralanmaları kapsamaktadır. Yumuşak doku yaralanmalarında doku içine kanama oluşur. Kanama sonucu oluşan şişlik (ödem) ve doku içi basınç artışı ile ağrı ve hassasiyet gözlenir. Bu durum iyileşmenin gecikmesine neden olur. Eğer bu kanama ve şişlik ile başlayan olaya erken tedavi ile müdahale edilirse iyileşme hızlanabilir. Bundan dolayı kanama erkenden kontrol altına alındıktan sonra dokular arasında bir miktar kan kalır. Hemotom şeklindeki kan zamanla rezorbe -emilim- olur. Yaralanma sahasında bir miktar skar, yaranın iyileşmesini takiben deri üzerinde bıraktığı iz – nedbe dokusu kalır. Bu skar dokusu, iyileşen tendo, ligament veya adale için zayıf bir noktadır. Eğer erken veya aşırı zorlama yapılırsa, yaralanma bu skar dokusundan nükseder.

Yumuşak doku kanaması olan sporcuda doku içi kanama, ağrı, spazm ve yan­gının giderilmesi için akut dönemde 4 önemli işlem uygulanır. Bunlar soğuk uygula­ma, kopresyon, elevasyon ve ekstremitenin istirahatidir. Yumuşak doku yaralanmala­rında kural olarak ne kadar az kanama olursa, kanama o kadar çabuk rezorbe olur, ve yaralanan dokuda daha az skar -nebze- dokusu gelişir. Bu sebepten kanamayı azalta­bilmek için hızlı bir soğutma ve kompresyon bandajı gereklidir. Dokuların soğutulma­sının ayrıca lokal ağrı giderici etkisi vardır. Kan damarları kontrakte olarak, kan akımı azalır. Soğutmanın etkili olabilmesi için soğuk, yaralanan dokulara yeterli derinlikte penetre (nüfuz) olması gerekir. Bunun için uygun bir metot, uygun suretle kullanıl­malıdır. Eklem veya yaralanan saha ne kadar büyükse süre o kadar fazla olmalıdır. Düz veya ayak bileğinde soğutma en az 30 dakika, uyluk adalelerinde 45 dakika tatbik edilir.

Yaralanmayı takip eden 2-3 saatte amaç mümkün olduğunca devamlı bir so­ğutma sağlamaktır. İlk buz paketi 30-45 dakika sonra değiştirilerek cildin durumu kontrol edilmelidir. Sonraki 3-6 saatlerde ise, her saate 30 dakika olacak şekilde so­ğutmaya devam edilir. Soğutma işlemi için çeşitli araçlar vardır. Bunlar bir kullanımlık buz paketleri, yeniden kullanılan jel şeklindeki paketler, buzlu suyla çalışan soğutucu araçlar veya buz parçacıklarından oluşan torbalardır. Eğer açık yara varsa üstüne uy­gulanmaz. Soğutucu spreyler yalnız lokal ağrı giderici amaçla kullanılır. Derin doku­larda soğutma yapamaz üstelik donukluk yapabilir. Yumuşak doku yaralanması için soğutma yaparken aynı zamanda kompresyon bandajı tatbik edilmelidir. Çünkü hemostaz -kanama durdurulması- daha ektili olur. En pratik uygulama bir miktar ger­ginlikle sarılan elastik bandaj ile yapılabilir. Yaralanan dokuların iyileşmesine fırsat vermek için sporcu en az 24-48 saat istirahat etmelidir. Ayrıca yaralanan bölgeye yük verilmekten kaçınılmalıdır.

İstirahat sırasında yaralanan extremite (kol-bacak) yükseğe kaldırılırsa kan a-kımı azalır. Biriken kan ise kolayca uzaklaşır dolayısıyla şişlik azalır. Yaralanan alt extremite en az 45 derecelik açı ile desteklenerek yükseğe kaldırılmalıdır. Belirgin şiş­liği olanlarda elevasyona 1-2 gün devam edilir. Akut safhadaki bir yumuşak doku ya­ralanması için sıcak uygulanırsa kan damarları genişler, pıhtılaşma mekanizması bo­zulur, şişlik artar ve buna bağlı olarak ağrı çoğalır. Sıcak tedavisine en erken 48 saat sonra başlamalıdır. Soğuk kompresyon ve istirahat ağrıyı gidermek için genellikle ye­terli olur. Erken devrelerde ağrı giderici ilaçlar ileri muayeneyi gerektirdiğinden belir­tileri (semptom) gizleyebilir. Yumuşak doku yaralanması medikal tedavi gerektirmiyor fakat, enfüzyon (boşluk veya aralık içine akan, sızan), ağrı ve ekstremitede fonksiyon kaybı varsa tedaviye ilk 24-48 saatte şu şekilde devam edilmelidir.

Spor Yaralanmalar

– Ağrı gideriyorsa uygulamaya ara verilmez,
– Yumuşak doku yaralanması sonrası ortaya çıkabilecek eklemlerdeki instabilite (kararsızlık, dengesizlik, dayanıksızlık) soruna kompresyon bandajı uygulamasından, alçıya kadar değişik şekillerde yardımcı olur.
– Yaralanmaya ait semptomlar -belirti- yatışıncaya kadar istirahate ve elevasyona devam edilir. Eğer yürümek gerekiyorsa koltuk değneği ile yük vermeden yürünmelidir.
İlk 24-48 saatlik dönemde aşağıdaki sorunlardan biri gözlenirse uzman bir he­kimin görüşü alınmalıdır.

1. Kafa travması sonucu sürekli baş ağrısı, kusma, bulantı ve baş dönmesi varsa,
2. Kafa, boyun veya göğüse gelen darbeler sonrası solunum zorluğu olursa,
3. Çarpma sonucu boyunda ağrı olursa,
4. Karın ağrısı ve idrarda kanama (hematüri) görülürse,
5. Ciddi eklem ve ligament yaralanması olursa,
6. Geniş adale yaralanması olursa,
7. Göz ve kanamalı derin yara olursa,
8. Şiddetli ağrının olduğu yaralanmalar,
9. Yaralanmanın derecesi teşhis ve tedavi hakkında şüpheler varsa,

Yukarıda bahsedilen lokal yumuşak doku yaralanmalarında uygulanan acil te­davi ve ilk yardımdan organizmanın iki yaşatkan sistemin belirtilerinde kontrolü zo­runludur. Solunum, nabız, tansiyon, vücut sıcaklığı, pupillanın açıklığı, derinin rengi vs. çünkü ilk yardımın asıl amacı önce yaşam kurtarmaktır.