ŞİZOFRENİ

1. Şizofreni nedir?

Şizofreni, alevlenme ve yatisma dönemleriyle kendini gösteren uzun süren bir ruhsal bozukluktur. Düsünceleri, inançlari, duygu ve duygulari etkiler, ancak zeka etkilenmemektedir. sizofreninin basit bir tani testi yoktur, fakat bazi anahtar belirtilerle seyreder.

2. Şizofreni ile ilgili gerçekler

Şizofreni bir beyin hastaligidir
Şizofreni ruhsal bir à bozukluktur
Şizofreninin belirtileri tedavi edilebilir
Şizofreni kimse à için utanç verici bir durum degildir
Şizofreni kisilik bölünmesi demek degildir
Şizofreninin çocuklukta geçirilen bir travmadan, kötü bir aile à ortamindan ya da yoksulluktan kaynaklandigina dair herhangi bir bir kanit yoktur
Şizofreni hastalarinin çogu saldirgan ya da tehlikeli DEGiLDiR

3. Halüsinasyonlar (varsani)

Baskalarinin duymadigi sesler duyma, göruntüler görme ya da vücuduna bir seylerin dokundugunu hissetmek gibi algi bozukluklarina halüsinasyon denmekte. En sik karsilasilanlar olduklari için, bu bölümde halüsinasyondan bahsederken ‘sesler’i kullanacagiz, ancak yorumlar ayni sekilde diger halüsinasyon tiplerine de uyarlanabilir.

Eger sesler duyuyorsaniz, bu korkutucu ve tedirgin edici bir deneyim olabilir. Ancak bazi kisiler için, sesler duymak her zaman rahatsizlik verici bir durum degildir. örnegin, bazilari için bu sesler kimi zaman yatistirici olabilir. Bir kismi ise bunlari zihinlerini uyarici ve merak uyandirici bulurlar. Bu kisiler için bile, daima halüsinasyonlarinin korkutucu ya da rahatsiz edici olma olasiligi söz konusudurç. Baskalarinin hissetmedigi sesler duymak ya da olagandisi seyler görmek sizi gerçeklikten uzaklastirabilir ve yasam kalitenizi, özellikle de ailenizle ve dostlarinizla iliski kurma yeteneginizi olumsuz etkileyebilir.

Hastaligi nedeniyle sesler duyan birçok insan ilaçlarini seslerin azaltilmasinda oldukça etkili bulmaktadir. Ayrica, duydugunuz sesleri kontrol etmeyi ya da onlarla bas etmeyi zamanla ögrenebilirsiniz. örnegin, seslerin artmasini tetikleyen faktörleri taniyip, onlardan uzak durabilirsiniz.

4. Hezeyanlar(Sanri)

Baskalarinin paylasmadigi ya da inanmadigi inançlariniz ya da fikirleriniz varsa, bunlar hezeyan olabilir. Bu inançlar size gerçek gibi gelir ve onlardan kurtulmakta güçlük çekersiniz. Bunlar da sizofreninin sik görülen belirtilerindendir. Niçin ortaya çiktiklari tamamen anlasilanmamistir. Herkes zaman zaman akildisi fikirler öne sürebilir, ama insanlar genellikle bunlarin yanlis oldugunu kabul edip, bu fikirleri sürdürmekte israr etmezler ve bunlar hezeyana dönüsmez.

Öneri: Düsüncelerinizi yazmaya çalisin. Bu düsündüklerinizi ve hissettiklerinizi ifade etmenize yardimci olacaktir.

Birçok hezeyan tipi vardir. sizofreni deneyimi olan bazi kisiler düsüncelerinin, duygularinin ve eylemlerinin baskalari tarafindan bilindigini ya da kontrol edildigini hissederler. Bazilari ise birinin onlara zarar vermeye çalistigini düsünür. Sik karsilasilan diger bir hezeyan da kisinin özel güçlere sahip oldugu düsüncesidir. Hezeyani olan biri için, bu inancinin dogru olmadigini ve hastaliginin bir belirtisi oldugunu kabul etmek çok güçtür.

çevrenizdeki insanlar düsüncelerinizi kabul etmekte güçlük çekecektir. Düsüncelerinizi doktorunuzla konusmaniz yararli olabilir. Olagandisi düsünce ve kanilarinizi iyi tanimadiginiz iisanlarla tartismaktan kaçinirsaniz iyi olur. insanlar bunlardan tedirgin olabilirler, bu da arkadaslarinizla ya da meslektaslarinizla çesitli problemlere yol açabilir.

5. Düsünce bozuklugu

Zihninizin anlamlandiramadiginiz bilgilerle dolmus gibi oldugu karma karisik düsünceler ve duygular da sizofreninin bir belirtisi olabilir. Kafanizdaki bu düsüncelerle konsantre olmakta ya da karar vermekte zorlanabilirsiniz. Sanki düsünceleriniz size ait degilmis gibi hissedebilirsiniz. Kimi zaman herhangi bir sey hakkinda berrak bir sekilde düsünmek güç olabilir. Gerçekten de, bazi insanlar düsünce akislari aniden kesilmis ya da düsünceleri sanki uçup gitmis gibi hissederler. Kimi zaman da kendi düsüncelerini sanki disaridan dile getiriyormus gibi duyarlar.

Düsünce bozukluklari benlik duygunuzu degistirebilir ve kendinizi çevrenizdeki dünyadan uzak hissetmenize neden olabilir. Bu belirtiler baska insanlarla iliski kurmanizi güçlestirebilir.

6. Enerji, istek kaybi ve içe kapanma

Bazi sizofreni hastalari kendilerini sürekli yorgun hisseder ya da daha önce yapmaktan zevk aldiklari seylerden sikilabilirler. Siz de kendinizi böyle hissediyorsaniz, her sabah yüzünüzü yikayip giyinmek gibi normal günlük etkinliklerinizi sürdürmekte güçlük çekiyor olmalisiniz. Duygulanim degisiklikleri ile de sik karsilasilmaktadir. Bazi insanlar kendilerini ‘bos’ hissettiklerini ve insanlara yönelik herhangi bir duygularininin olmadigini belirtirler. insanlarla bulusmak ya da konusmak –aileleri ve yakinlari ile bile- onlara zor ve korkutucu görünür. sizofreni deneyimi olan birçok insan sosyal iliskilerden uzak durmaktadir. Bu belirtiler, normal etkinliklerinin ya da islevlerin kaybini ifade ettikleri için negatif belirtiler olarak da adlandirilirlar. Sesler duymak ya da olagandisi fikirlere sahip olmak gibi belirtilere ise, hastalandiginizda ortaya çiktiklari için, pozitif belirtiler adi verilir.

Aileniz ve arkadaslariniz negatif belirtilerle basa çikmakta zorlanirlar. Baslangiçta bunlarin hastaliginizin bir parçasi oldugunu fark edemeyip tembellestiginizi düsünürler. çevrenize ilginizi kaybetmeniz nedeniyle kendilerini çaresiz hisseder, yasaminizi bosa harciyor gibi görünmenizden kaygilanirlar. Diger bölümlerde (özbakim, Diyet ve Yasam Tarzi ve Bos Zamanlar ve iliskiler) bu belirtilerin üstesinden gelmenize yardimci olacak çesitli öneriler yer almaktadir.

Eger enerjinizi tümüyle kaybettiginizi hissediyorsaniz belki zor gelebilir ama, günlük yasaminiza basit bir etkinlik bile ekleyememek çabaniza degebilir. Kendinizi daha saglikli hissedeceksiniz ve bu diger insanlarla iliskilerinize de yardimci olacaktir.

Hastaligin belirtileri disinda, bassiniza gelenler ve neden olduklari tüm güçlükler ile iliskili olarak kendinizi korkmus, endiseli, öfkeli, kederli ve stres altinda hissedebilirsiniz. Aileniz, arkadaslariniz ve karsilastiginiz insanlar sizdeki degisiklikleri anlasilmasi güç buldugunda tüm bu duygulariniz daha da siddettelecektir. Konsantrasyon, bellek ve zihninizde herhangi bir soruna çözüm üretmek ile ilgili güçlükleriniz olabilir. Bu tip sorunlarin nedeni, sizofrenili insanlarda sik görülen ‘kognitif bozukluktur’. Kognitif bozukluk plan yapma, çalisma, okuma ve iletisim güçlüklerine neden olabilir.

Depresyon da sizofrenili insanlarda yaygindir ve hastaneye yatirilma sebebi olabilir. Dolayisiyla, eger kendinizi çökkün hissediyorsaniz, hemen doktorunuzla ya da sizinle ilgili görevli ile görüsün. Depresyona ilaç ya da psikolojik destekle yardimci olunabilir.

7. Niçin bu belirtilere sahibim?

Bütün bu belirtilerin hastaliginizdan kaynaklandigini anlamanizin önemi vardir. sizofreni, tipki diyabet ya da kalp hastaligi gibi, tibbi bir durumdur. Hiç kimsenin hatasindan kaynaklanmaz. Sizin kusurunuz ya da hataniza bagli degildir.

Henüz sizofreninin sebebini bilmiyoruz, ancak bu konuda bazi ipuçlari bulunuyor. Pek çok doktor sizofrenili insanlarda beyindeki dogal kimyasal maddelerde (nörotransmitterler) bir dengesizlik oldugunu düsünüyor. Bu sesler duymak ya da hayaller görmek gibi belirtilere neden oluyor. sizofrenili insanlarin, bu hastaligin gelisimine egilimli olarak dogduklari düsünülüyor. Belirtiler üniversiteye baslamak ya da bir bebek sahibi olamk gibi stresli olaylarla tetiklenebilir. Uyusturucu kullanmak ya da asiri içki içmek gibi diger faktörler de belirtileri tetikleyebilir ya da körüklestirebilir.

Şizofreni herkesi farkli etkiler. Hastaliginizi anlamak ve belirtilerinizi tetikleyen faktörleri belirleyip bunlarla mücadele etmeyi ögrenmek hastaliginizin kontrolünde size yardimci olacaktir.

Hastaliginizi anlamak ve belirtilerinizi tetikleyen faktörleri belirleyip bunlarla mücadele etmeyi ögrenmek hastaliginizin kontrolünde size yardimci olacaktir. Ayrica kendinizi iyi hissetmenizi saglayan seyleri de ögrenmis olacaksiniz. Belirtilerinizin özellikleri hakkinda daha çok sey bilmeniz, size en uygun tedavinin bulunmasi konusunda doktorunuzla isbirligi kurmaniza da yardimci olacaktir- belirtileriniz hakkinda doktorunuza ne kadar çok sey anlatabilirseniz o kadar iyi olur. Ayrica isler güçlestiginde durum fark etmekte daha basarili olup bir an önce yardim talebinde bulunabilirsiniz. Böyle dönemlerde doktorunuz genellikle ilaç tedavinizde degisiklik yaparak belirtilerinizde hafifleme saglayabilir.

Birçok sizofreni hastasi belirtilerinin zamanla degistigini kaydetmektedir. Dis dünyaya iliskin deneyimlerinizin ve yorumlarinizin bozuldugu dönemler yasayabilirsiniz, bu da gerçeklikle iliskinizi kaybetmenize yol açabilir;varolmayan seyler görebilir, duyabilirsiniz ya da olagandisi davranabilirsiniz. Sizi gerçeklikten uzaklastiran düsünceleriniz ya da deneyimleriniz varsa, bir psikoz dönemi yasadiginiz söylenebilir. Kimi insanlar psikozu uyanikken düs görmeye benzetirler. Bunlar genellikle tedavi edilebilir belirtilerdir.

Hastaligin erken evrelerinde belirtiler genellikle siddetlidir. Zamanla durgunlasir ve tamamen geriler ya da daha düsük bir siddette seyrederler. Birçok sizofreni hastasinda zaman zaman hastalik dönemleri tekrarlanmaktadir(alevlenme).

Şizofreni ile ilgili, bu hastaligin tedavisini güçlestiren birçok bos inanç bulunmaktadir. Kimileri bu durumun bölünmüs kisilik anlamina geldigini sanmaktadir. Bu dogru degildir. Birçogu da sizofreni hastalarinin siddete daha yatkin oldugunu düsünmektedir. Aslinda, sizofreni hastalarinin çogu saldirgan olmaktan çok çekingen veya ürkektir. Yine de, bu hastalar stres altinda daha saldirgan reaksiyon gösterme egiliminde olabilirler. sizofreni hakkindaki bos inançlar ve yanlis anlayislar nedeniyle, belirtilerinizin bu hastaliga bagli oldugu söylendiginde kendinizi saskin ve endiseli hissetmeniz kuskusuz anlasilabilir. Aileniz ve arkadaslariniz da muhtemelen bu hastalik ve gelecekte olabilecekler konusunda endise duyacaklardir. Ancak unutmamak gerekir ki, bu biyolojik temeli olan gerçek bir hastaliktir ve kimsenin hatasindan kaynaklanmamaktadir. Belirtiler çogunlukla tedavi edilebilir ve bir psikoz atagi sonrasi kendinizi daha iyi hissetmenize yardimci olabilecek pek çok sey yapilabilir.

8. Asagidaki sorular hastaliginizin ‘parmak izini’ taniyabilmenize yardimci olacaktir:

En son hastalandiginiz dönemi düsünün: baski altinda miydiniz ya à da yasaminizda bir degisiklik oldu mu?
iyi uyuyamadiginiz ve yorgun à oldugunuz belirtileriniz kötülesti mi? iste/evdeki tartismalar ya da sizi ilgilendiren konulardaki duydugunuz kaygilar gibi belirtilerinizi kötülestiren diger faktörleri belirleyebilir misiniz?
Belirtilerinizle bas etmenize ya à da onlarin daha iyi gitmesine yardimci olan seyleri sayabilir misiniz? Hastalikla bas etme yollari arasinda stresli ortamlardan uzak durmak; sakinlestirici müzik dinlemek;yürüyüs yapmak yer almaktadir. Bazi kisiler ‘sesler’in ya da hezeyanlarin üstesinden gelmeye yardimci olabilecek kendi kendini tedavi tekniklerini ögrenmektedir.

Şizofreni birçok insanin düsündügünden çok daha yaygindir. Her kültürden ve her sosyal statüden insanda görülebilir. örnegin, herhangi bir ülkeden 100 kisilik bir toplulukta sizofreniye tutulmus bir kisi bulursunuz. Diger bir deyisle, bu hastalik toplumun yaklasik %1’inde gorülmektedir.

Hala yanitlardan daha çok sayida soruya sahip olmamiza ragmen, bugün sizofreni hakkinda çok daha fazla sey biliyoruz. Hastalligi kavrayisimizdaki ve tedavi ve destek yöntemlerindeli gelisme bugün sizofreni belirtilerine sahip çok daha fazla sayida kisinin normal yasamlarina tamamen dönmek üzere yardim alabildigi anlamina geliyor.

Şizofreni birçok insanin düsündügünden çok daha yaygindir. Her kültürden ve her sosyal statüden insanda gorülebilir.

Doktorlar henüz sizofreniye neyin sebep oldugunu kesin olarak bulabilmis degiller, ancak birçok ipucuna ulastilar. sizofreninin dogasi ile ilgili ipuçlarindan biri, hastaligin bazen ailelerde etkin oldugu gerçegidir. Buna karsin, henüz hiçkimse bu hastaliktan sorumlu bir gen saptayabilmis degildir. sizofreniye tutulma egilimi ya da olasilliginin kalitimsal olabilecegi düsünülmektedir. Bir insanin sizofreni hastasi olma olasiligi, eger bu kisinin ebeveyninde, erkek ya da kiz kardesinde bu hastalik bulunuyorsa, yaklasik 10’da 1’dir. Ancak yalnizca amca, teyze ya da kuzenlerinde hastalik söz konusuysa, sizofreni gelisme riski normal insanlardan daha yüksek degildir.(100’de 1).

Bir insanin sizofreni hastasi olma olasiligi, eger bu kisinin ebeveyninde, erkek ya da kiz kardesinde bu hastalik bulunuyorsa, yaklasik 10’da 1’dir.

9. Tedavi neleri içerecek?

Henüz sizofreninin kesin tedavisi yoktur, ancak tedavide çesitli gelismeler saglanmistir. Bildiginiz gibi, sizofreni, tipki seker hastaligi ya da yüksek tansiyon gibi tibbi bir durumdur ve tedavi edilebilir. Bu hastaliklarda da oldugu gibi, sizofreni farkli insanlari farkli biçimlerde etkilemektedir. Hastalik çogu kez genç eriskinlerde ortaya çikmaktadir, ancak bazi insanlarda daha erken ya da daha geç yaslarda da baslayabilmektedir. Belirtiler insanlar arasinda farklilik gösterebilir, hafif ya da siddetli olabilir.

Şizofreni belirtileri insanlar arasinda farklilik gösterebilir, hafif ya da siddetli olabilir.

Tedavi kisiden kisiye degisir, ancak tedavi planinda çogu kez ilaç tedavisinin yani sira psikolojik destek ve günlük yasama yeniden uyum gibi yöntemler de yer almaktadir. Tedavinizin ilk evreleri normalde sunlari kapsayacaktir:

Belirtilerinizin ve hastaliginizin siddetinin baslangiç degerlendirmesi
Size ve ailenize hastaligi açiklayacak ve tedavi önerecek bir doktorla görüsme
Tedavi planinizla ilgili fikir alisverisi. Bu, tedavinize bir à hastanede ya da bir klinikte baslama konusundaki karari da içerecektir-bu bazi hastalar için en uygun tedavi yaklasimidir.
ihtiyaçlariniza uygun olarak à tasarlanmis bir tedavi plani. Bu plan ilaç tedavisi ve/veya psikolojik ve sosyal destegi de kapsayacaktir.
Hastaliginizin üstesinden gelmenizde yardimci à olacak uzun vadeli bir plan.

Şizofreni, özellikle tedavi birakildiginda, yeniden alevlenme ya da belirtilerin tekrarlama olasiligi yüksek olan bir hastaliktir. Yaklasik 5 kisiden 1’ibaska bir psikoz dönemi geçirmez. Tedavi görülmediginde, 10’da 8 gibi yüksek bir oranda 2 yil içinde alevlenme görülmektedir. ilaç kullanildiginda bu oran 10’dan 2’ye düsmektedir. Belirtiler her zaman tamamen ortadan kaldirilmasa da ilaç ve psikolojik terapi kombinasyonu ile tedavi edilebilir. Birçok insan tedaviye devam ederek bir hastalik dönemi sonrasi kendini iyi hissedebilir ve belirtileriyle basa çikmayi ögrenebilir. Buna karsin, tedavi kesilirse kisi hastalanir ve her alevlenme sonrasi eski haline dönmesi daha da zorlasir.

Şizofreni deneyimi olan birçok kisi bu hastalik ve tedavisi hakkinda olabildigince çok sey bilmenin yararli oldugunu kesfetmistir. Bunu doktorunuz ve tedavi ekibinizin diger üyeleriyle ve bu hastaliga sahip diger insanlarla konusarak saglayabilirsiniz. Bu sizin tedavi planinizdan ne beklediginiz konusunda karar vermenizi kolaylastiracaktir. Böylelikle tedavinizden en fazla yarari saglamak üzere doktorunuz ve tedavi ekibinizle bir isbirligi saglayabilirsiniz. Size yazilan ilaci kullanmanizin yani sira psikolojik destek ve is, para ve gelecegi planlama gibi konulardaki pratik yardimlar da hastalik dönemi sonrasi daha iyi olmaniza yardimci olacaktir.

10. Hastaneye yatmak zorunda kalacak miyim?

Sizde sizofreni belirtileri varsa hastanede tedavi edilmeniz gerekebilir. Ancak modern gündüz tedavileri birçok sizofreni hastasinin gereksinim duydugu destek ve yardimi artik hastaneye yatmadan da alabilmesini saglayabilmektedir.

Modern gündüz tedavileri birçok sizofreni hastasinin gereksinim duydugu destek ve yardimi artik hastaneye yatmadan da alabilmesini saglayabilmektedir.

Tedavi programimiz, tedavi ekibinizle düzenli takikp randevularinizin yani sira günlük ya da haftalik olarak hastanede yapilacak terapi seanslarini da içerebilir.

11. Mevcut tedavi yöntemleri neler?

Şizofreni belirtilerinin tedavisi çogunlukla ilaç tedavisi ve psikolojik egitim terapilerinin birlikte uygulanmasini içermektedir.

İlaç tedavileri
Şizofreni terdavisinde kullanialn ilaçlar antipsikotik ilaçlar olarak bilinirler. Farkli tipte birçok antipsikotik ilaç bulunmaktadir. Eski ilaçlara ek olarak son yillarda bir dizi yeni antipsikotik ilaç piyasaya çikmistir. Antipsikotik ilaçlar sizofreninin kesin tedavisi degildir, ancak hastaligin bazi belirtilerini iyilestirirler. Hastalarin büyük bir bölümü(yaklasik %90’i)tedaviye yanit vermesine karsin, yine de bu ilaçlarla her hastada sonuç alinamayabilir.

Antipsikotik ilaçlar sizofreni tedavisinde büyük bir gelisme saglamislardir. Bu ilaçlar kesfedilmeden önce sizofreni hastalari için durum daha ümitsizdi. Birçok kisi dis dünyadan soyutlanarak hastanede uzun süreler geçirmeye zorlaniyordu. simdilerde ise, tedavideki gelismelerle birçok insanin, tedavilerine devam ettikleri sürece, aileleri ve dostlari ile birlikte kalabilmeleri ve hastanede kalmak gerektiginde de, bunun çok daha kisa sürelerle olabilmesi mümkün.

Doktorunuzun, belirtilerinizin tedavisi amaciyla antipsikotik ilaçlar yazabilecegi baska ilaçlar da bulunmaktadir. Bazi kisilerde antipsikotik ilaçlara bagli olarak, doz degisikligi yapilarak tedavi edilebilecek yan etkiler ortaya çikmaktadir. Bazi hastalarda, özellikle de sizofreni belirtileri kontrol altinda olanlarda, antipsikotik ilaci degistirmek yerine, yan etkileri ek bir ilaçla tedavi etmek daha dogrudur. Digerleri içinse ilaci degistirmek en iyi seçenektir.

İlaç disindaki diger tedavi yöntemleri neler?
İlaç kullanimi, psikolojik ve sosyal destekle birlikte, sizofreninin tedavisinde anahtar bir rol oynamaktadir. Konusacak birinin olmasi da tedavinin en önemli ögesidir. Birçok kisi çesitli psikolojik egitim girisiminlerinden yarar görmektedir. Bunlar arasinda danismanlik, aile terapisi ve mesleki programlar yer almaktadir. Bunlardan bazilari kimi hastalar için digerlerinden daha uygun olabilir.

İlaç kullanimi, psikolojik ve sosyal destekle birlikte, sizofreninin tedavisinde anahtar bir rol oynamaktadir.

Bu tedavilerin esas hedefi hastaligin gidisi sirasinda size ve ailenize destek olmak ve mümkün olabildigince normal bir yasama geri dönmenize yardimci olmaktir. Tedavi ayrica okula ya da ise geri dönmek, gereksinimleri karsilamak meya mali destekte bulunmak gibi günlük sorunlarda rehberligi de kapsayabilir. Doktorunuz ya da tedavi ekibinizin üyeleri hangi yardim ve destegin sizin için daha uygun olacagina karar vermenizde yardimci olacaktir. Ayrica yararli birçok ‘kendi kendine yardim’ stratejisi ve davranis teknigi mevcuttur. örnegin, birçok insan ‘sesler’ ya da ‘hezeyanlar’ ile nasil basa çikacagini ve gerilimini nasil azaltip, konsantrasyonunu nasil artiracagini ögrenebilmektedir.

En basit düzeyde bile psikolojik egitim tedavileri bir sizofreni hastasina genel bir yardim, destek ve egitim saglamaktadir. Kendinizi nasil hissettiginiz konusunda yalnizca biriyle konusmak bile rahatlatici olabilir. Saglik danismanlari ve sosyal hizmet uzmanlari genellikle danismanlik, genel yardim ve destek hizmeti vermektedir. Aile gruplari hasta yakinlarinin sizofreniyi ve belirtilerinin dogasini anlamalarina yardimci olmayi hedeflemektedir. Bazi hasta yakinlari sizofreniyi anlamak ya da kabul etmekte güçlük çekebilir. Kendilerini suçlu, öfkeli ya da endiseli hissedebilirler. Tüm aile üyelerinin sizofreni ile ilgili egitimden yararlanabilmesinin nedeni budur. Kognitif davranis terapisi sizin ve/veya ailenizin bu hastalikla basetme ve stresinizi azaltma yollarini ögrenmenize yardimci olabilir. Sosyal beceri egitimi özellikle çesitli sosyal durumlarda kendilerine olan güvenlerini artirmak isteyen bazi kisilerde yararli olabilir. Sizin anlama ve iletisim kurma becerilerinizi artirmak ve diger insanlarla daha iyi iliski kurmanizi saglamak üzere tasarlanmistir. Bu psikolojik yaklasimlarin ve psikolojik egitim tedavilerinin tümü herhangi bir belirtiniz yokken en fazla basari saglamaktadir.

Antipsikotik ilaçlar yalnizca sizofreni belirtilerini tedavi etmezler, ayni zamanda belirtilerinizin tekrarlanmasini da önlerler.

12. ilaç tedavisi nasil yararli olacak?

Antipsikotik ilaciniz hastaliginizin belritilerini tedavi eder ve belirtilerinizin tekrarlanmasini önler.

Bu nedenle, kendinizi iyi hissetmeye basladiktan sonra bile ilacinizi almaya devam etmeniz önerilir. çünkü ilaciniz kendikendinizi iyi hissetmeye devam etmenize ve yasaminizi daha iyi sürdürmenize yardimci olacaktir. Amaç, belirtilerinizi en iyi kontrol edecek ve en az yan etkiye yol açacak ilaci bulmaktir. Herkes ilaçlara farkli yanit verir, dolayisiyla sizin için en uygun tedaviyi bulmak zaman alabilir.

Antipsikotik ilaçlarin, beyin hücreleri arasindaki iliskiyi saglayan kimyasal maddelerin dengesizligini düzelterek etkili oldugu düsünülmektedir.

Antipsikotik ilaçlarin çogu, özellikle beyinde dopamin adi verilen dogal bir kimyasal maddenin etkinligini azaltarak etki gösterir. Dopaminin, sizofreni belirtileri bulunan insanlarda asiri etki gösterdigi düsünülmektedir.. Bugün diger beyin kimyasallarinin da sizofreni belirtilerinde rol oynadigi bilinmektedir. Bu diger dogal kimyasal maddeler, özellikle de serotomin üzerinde etkili olan bazi antipsikotik ilaçlar, özelliklle de yeni olanlari, sizofreni tedavisinde yeni ümitler vaat etmektedir.

Şizofreni deneyimi olan insanlara verilen ilk tedavi çogunlukla pozitif belirtiler üzerinde etkili olacak bir ilaçtir. Pozitif belirtilere pozitif denmesinin sebebi, bu belirtilerin hastaligin alevlenme dönemi sirasinda ortaya çikmasidir. Bunlar arasinda, dis güçler tarafindan kontrol edildigi duygusu; sesler duymak ya da varolmayan seyler görmek, koklamak ya da hissetmek(varsanilar); yanlis alisilmadik inançlar(hezeyanlar) gibi olagandisi deneyimler yer alir. Pozitif belirtiler tedaviyle genellikle birkaç hafta içinde geriler.

Antipsikotikler, genellikle sizofreninin negatif belirtilerinden çok pozitif belirtilerinin kontrolünde daha basarilidirlar. Negatif belirtilere negatif denmesinin nedeni, bunlarin normal becerilerinin kaybini ifade etmesindendir. Bunlar arasinda, kendini sürekli yorgun hissetme, herhangi bir sey üzerinde yogunlasamama ve enerji ve istek kaybi yer alir.

13. Niçin bu kadar çok tipte ilaç var?

Günümüzde kullanilan tüm antipsikotiklerin bir beyin kimyasali olan dopamini azaltmasina karsin, her ilaç diger beyin kimyasallari üzerindeki etkisi açisindan farklilasir. Bu nedenle, herkes ayni tedaviye bir ölçüde farkli bir yanit verir. Her ilaç herkeste etkili degidir.Ayrica, bazi insanlar bazir ilaçlarlayan etki gelisimine daha duyarlidir. örnegin, bazi insanlarda tedaviye yanit alinir, ancak yan etki olarak hareket bozukluklari gelisir. Bu etkiler ‘yeni’ antipsikotiklerle daha nadir olusur, ancak bu yeni ilaçlar da bazi insanlarda kendilerine özgü yan etkilere yok açabilirler.

Doktorlar hangi ilacin hangi hastada daha etkili olacagini öngörmekte güçlük çekerler. Dolayisiyla bazen birçok ilacin denemesi gerekebilir, bu nedenle sizin için en uygun antipsikotik ilacin ve dozun bulunabilmesi zaman alabilir. Dogun kontrolü yöntemleri ile olumsuz bir etkilesime girip girmedigi konusunu doktorlarina danismalari gerekir. çocuk sahibi olmayi planliyorsunuz, bunu doktorunuzla görüsün. Gebelik döneminde ilacinizi degistirmeniz gerekebilir.

14. Tedavim nasil olacak?

Antipsikotikler genellikle günlük olarak tablet, surup ya da sivi seklinde alinirlar. ilaci belli bir sekilde her gün kullanmak, ilacin vücutta sabit bir düzeyde kalmasini saglamaktadir. Ancak, aniden ortaya çikan siddetli belirtileriniz olursa, agizdan alinan ilaçlardan çok daha hizli etki gösteren bir enjeksiyon verilebilir. Pek çok kisi belirtilerini kontrol altinda tutmak için her gün ilaç kullanmayi sürdürse de, bazilarina daha uzun süre etkili olan depo ilaçlar verilir. Bunlar uzun etkili enjeksiyonlardir. Depo ilaçlar genellikle her üç dört haftada bir kullanilirlar, ama bazi hastalarda daha sik araliklarla verilebilirler.

15. İlaci kullanmaya ne kadar süreyle devam etmeliyim?

Tedaviyle birçok insan akut bir alevlenmeden kurtulmaktadir. Buna karsin, hastaliginizin belirtilerinin tekrarlanmasini önlemek için ilaç kullanmaya genellikle yillarca, kimi zaman da yasam boyu olmak üzere uzun bir süre devam etmelisiniz. Doktorunu belirtilerinizi uzun süre baskilamak üzere gereken dozu bulacaktir. Eger hastaliginizin belirtileri geri dönerse, doktorunuz ilacinizin dozunu artirabilir.

Tedavinin ne kadar sürecegi, bireysel olarak sizin için tedavinin yararlari ile tedaviye son vermenin riskleri arasindaki dengeye bagli olarak kararlastirilir. Belirtilerinizin tedavi edilebilir olamlarina karsin, hastaliga her zaman açik durumda olacaksiniz ve gelecekte yeniden hastalanabilirsiniz. Tedavi görmeyen 10 kisiden 8’inde 2 yil içerisinde belirtiler geri dönmektedir. Buna karsin, tedaviye devam eden 10 kisiden yalnizca 2’sinde alevlenme görülecektir.

16. ilaç kullanmanin yan etkileri nelerdir?

Tipki diger ilaçlar gibi, sizofreni belirtilerinin tedavisinde kullanilan ilaçlar da bazen yan etkilere yol açarlar. Yan etkiler daha çok yüksek ilaç dozlarinda ortaya çikma egilimindedir. sizofreni ve tedaviniz hakkinda olabildigince çok sey ögrenerek, önceliklerinize ve onlardan hareketle size en uygun tedavi planina karar verebilecek durumda olacaksiniz.

Bazi kisiler antipsikotik ilaçlara bagli yan etkileri tolere edebilir. Antipsikotiklerin neden olabilecegi yan etki tipleri üç ana gruba ayrilabilir:
Hareket bozukluklari
Fiziksel yan etkiler
Yasam à tarzini etkileyen yan etkiler

17. ilacinizla ilgili herhangi bir endiseniz varsa doktorunuzla görüsün

Hareket bozuklugu sekilndeki yan etkiler ‘eski’ antipsikotiklerle daha sik görülmektedir. Bunlar arasinda, hareket etmeden duramama (akatizi), sallanma, ve eklenlerde katilasma hissi yer alir. Belirtiler genellikle hafiftir ve doktorunuz bunlari ek bir ilaç vererek tedavi edebilir. Diger bir seçenek de, antipsikotik ilacinizin azaltilmasi ya da degistirilmesidir.

Antipsikotik kullanan bazi insanlarda tardif diskinezi olarak adlandirilan bir sendrom gelismektedir ve tedavi süresince herhangi bir dönemde ortaya çikabilir. Tardif diskinezili kisiler dudaklarinda ve dillerinde ve bazen de vücutlarinin baska bölümlerinde kontrol disi kas hareketlerinden yakinirlar. Tardif diskinezi nadiren siddetli olabilir ve beceri kaybina yol açabilir. Bu nedenle doktorunuz size düzenli olarak kas spazmi, katilik, sallanma ve kontrol edemediginiz kas hareketleri gibi herhangi bir yan etkinin varligi konusunda sorula rsoracaktir. Eger bu yan etkilerden birine sahip oldugunuzu düsünüyorsaniz, doktorunuzla görüsmelisiniz.

Bazi antipsikotik ilaçlara bagli fiziksel yan etkiler arasinda agiz kurulugu, bas dönmesi, kabizlik, yüz kizarmasi ve deride isiga karsi duyarlilik yer alir.

Yasam kalitenizi etkileyebilecek diger yan etkiler ise uyusukluk, kilo alma ve cinsel problemlerdir. Bazen ilaçlar bir ölçüde sizofreninin negatif belirtilerine benzeyen yan etkilere neden olabilirler(örnegin istek kaybi, kendini yorgun hissetme ve içe kapanma) Yinelemek gerekirse, antipsikotiklerin tümü bu etkilere neden olmaz. ilacinizda ya da yasam tarzinizda yapilacak degisiklikler bu etkilerin üstesinden gelmenizi saglayabilir. örnegin, aldiginiz kilolari diyetinize dikkat ederek ve egzersiz düzeyinizi artirarak verebilirsiniz.

Herhangi bir yan etki ya da belirtilerinizdeki bir degisiklik size sikinti veriyorsa, bunu doktorunuzla konusun. Ne yapilmazi gerektigine birlikte karar verebilirsiniz. ilacinizi ya da kullandiginiz dozu degistirmeniz gerekebilir ya da doktorunuz yan etkileri ortadan kaldirmak üzere size yeni bir ilaç yazabilir.

18. Niçin ilaç kullanmak zorundayim?

Her gün ilaç almak zahmetlidir, fakat ancak bu sekilde hastaliginizin tedavisi saglanabilir. seker hastaligi gibi baska hastaligi olan insanlar da durumlarinin kötülesmesini önlemek için ilaçlarini düzenli kullanmak durumundadirlar. ilaç almayi günlük yasaminizin bir parçasi haline getirmeye çalisin.

Bazi kisiler kendilerini iyi hissetmeye basladiklarinda ilaçlarini kesme egiliminde olurlar. Ancak, sizofreni henüz kesin olarak tedavi edilemedigi için belirtilerin yeniden ortaya çikma olasiligi sürecektir.

İlacinizi almayi keserseniz, belirtilerinizde beceri kayiplarina yol açabilecek siddetli bir geri dönüs söz konusu olabilir. Arastirmalar, ilaci kesmenin belirtilerindeki baslica tekrarlama nedenlerinden biri oldugunu göstermistir. Birçok kisi, ilacini almayi biraktigi için belirtilerinin geri dönmesi nedeniyle hastaneye yatmak zorunda kalmaktadir.

İlacinizi aniden keserseniz, belirtilerinizde beceri kayiplarina yol açacak biçinde siddetli bir geri dönüs olacaktir.

Bir alevlenme dönemi sonrasi yasama tümüyle geri dönmek üzere kendinize çesitli biçimlerde yardim edebilirsiniz. Doktorunuzun ilacinizi ne zaman ve nasil kullanacaginiz konusundaki talimatlarini yerine getirmek de bunlardan biridir.

19. Daha fazla bilgiyi nasil edinebilirim?

Hiç kimse sizofreniyle beraber yasamanin zor oldugunu yadsiyamaz. Ancak, egitimle bu hastaligi kusatan bazi bos inançlar ve korkular g derilebilir. Birçok sizofreni hastasi kendi deneyimlerini göz önüne alarak benzer görüsler ifade etmektedir. Hastalarin istedikleri asagida yer almaktadir:

Hastalik hakkinda daha çok sey bilmek
Kolay yardim alabilmek
Daha fazla soru sorabilmek
Soru sormaya ve saglik görevlilerinden yardim istemeye haklari oldugunu bilmek.

Şizofreninin, biyolojik temeli olan ve tedaviye yanit veren gerçek bir hastalik oldugu unutulmamalidir.

Sorunuzu sizin de böyle görüp görmediginizden emin olun.
sizofreninin, biyolojik temeli oloaqn ve tedaviye yanit veren gerçek bir hastalik oldugunu unutmamak gerekir. Etkili bir ilaç tedavisi mevcuttur, ancak doktorunuzun talimatlarina uygun olarak kullanilmaktadir. Kendinizi daha iyi hissetmenizde bile tedaviye devam etmeniz gerekir. Doktorunuzla ayrintili bir görüsme yapmadan ilacinizi kesme karari vermemelisiniz.

Doktorunuzla ayrintili bir görüsme yapmadan ilacinizi kesme karari vermemelisiniz.

20. “On emir Uluslararasi sizofreni Hasta Derneklerinin sizofreni hastalarina tavsiyesidir.”

On emir

Birinci emir
İlaçlarinizi almayi aksatmayiniz!
Sorunlari çözmek için ilacin tek basina yeterli olmadigini biliyoruz. ilaci kullanmayi olaylastiracak sosyal destek programlarina da ihtiyaç var.

İkinci emir
Gününüzü ve gecenizi iyi ayarlayiniz. Yeteri kadar uyumaya özen gösteriniz!
Uyku biraz tartismali bir konu. Yeterince uyumazsaniz bunun ardindan hastaliginiz alevlenme dönemine girebilir. öte yandan bazi sizofrenisi olan kisiler çok fazla uyuyorlar. öglenden sonra saat ikide hala üzerinde pijamalari olan kissiler taniyoruz. Bu kisilerin bos zamanlarinda ne yapacagini bilmemesi de çok dogal, çünkü bu saatleri uyuyarak geçiriyorlar. Yani grup ilaçlarin uyku verici yan etkileri daha azdir. Hepimizin uykudan kazandigimiz zamani nasil degerlendirecegimizi düsünelim.

Üçüncü emir
Stresten uzak durunuz!

Dördüncü emir
Herkesin her gün yaptigi seyleri siz de yapiniz!
Şizofrenisi olan kisiler de günde üç ögün yemek yemeli; düzenli araliklarla banyo yapmali, tras olmali. Ayrica evini ya da odasini temiz tutmali. Temizlik yapma konusunda güçlük çekiyorsaniz yakinlarinizdan yardim istemelisiniz.

Besinci emir
Uyusturucudan uzak durunuz; alkol ve sigarada asiriya kaçmayiniz!
Sokakta satilan uyusturucu ya da uyarici maddeler hepimiz için tehlikeli ve yasak. Bagimlilik yapan ya da geçici keyif veren ilaçlardan da uzak durulmali. Bu tür ilaçlar sanki sikintilari rahatlatiyor gibi düsünülse de psikotik alevlenme dönemleri arasindaki iyilik dönemlerini kisaltiyor. Alkol ne iyi ne de kötü. Ancak çok içmemeye dikkat etmeli. sizofrenisi olup da sigara içmemek neredeyse imkansiz gibi, ancak asiri sigara içmenin kullanilan ilaçlarin olumlu etkilerini zayiflattigini hatirlatalim.

Altinci emir
Yasantinizda belirli bir düzen olusturun
Hep ayni saatte yatmaya, kalkmaya, yemek yemeye özen göstermeniz gerekiyor.

Yedinci emir
Her gün için program yapiniz!
Bütün gününüzü yatakta geçirmeyin. Her gün yararli bir seyler yapmaya gayret edin. isteksizliginin üztünden gelerek ev disindaki faaliyetlere katilmaya çalisin.

Sekizinci emir
Baskalariyla baglantiyi kesmeyiniz!
Arkadaslarinizla ve diger psikotik hastalarla, tanidiklarinizla iliskilerinizi sürdürmelisiniz. Psikotik insanlar bazen çevreden uzaklasma egiliminde olurlar. Bu da iyi bir isaret degildir.

Dokuzuncu emir
Psikiyatristinizle ve tedavi ekibinizle baglantinizi kesmeyin!

Onuncu emir
Her hafta jimnastik ya da bedensel egzersiz yapiniz!
Böyle bir aliskanligi olmayanlar için baslangiçta zor gelebilir. Bunun en kolay yolu her gün düzenli olarak yürüyüz yapmak. Her sabah yarim saat ya da sabah aksam. Ayrica evde jimnastik yapabilirsiniz ya da bir jimnastik salonuna kayit olabilirsiniz.