Sindirim sistemi ( gastrointestinal sistem) hakkında

Sindirim sistemi veya gastrointestinal sistem, sindirim borusu (”sindirim kanalı” veya ”gastrointestinal kanal”) ile sindirim bezlerini içeren,çok hücreli hayvanlarda yiyeceğin vücuda alınımı, sindirilmesi, gerekli besin ve enerjinin absorbe edilmesi ve atık maddelerin vücuttan atılması ile ilgilenenorgan sistemidir.

Sindirim sistemi ve sindirim borusu hayvandan hayvana belirli oranda değişiklik gösterir. Örneğin bazı hayvanlar çok odalı midelere sahiptirler.

Çoğu Antik Çağ veOrta Çağ anatomistleri mide, bağırsaklar gibi sindirim sistemi organları hakkında kabaca doğru fikirlere sahipti. Yine de bu yanlış ve hatta bir bakıma absürd fikirler ortaya atılmadı anlamına gelmez. ÖrneğinRönesans’ın önemli bilgin ve sanatçısıLeonardo da Vinci sindirim sistemininsolunum sistemine yardım ettiği fikrine sahipti. Sıkışanbağırsakların, içlerinde üretilen sıvılaşmış havayla, diyaframı yukarı doğru ittiğine ve böylece diyaframın akciğerlere basınç uyguladığına inanmaktaydı. Sindirim sisteminin ve sindirim sistemi organlarının insan için önemi eski çağlardan beri bilinmektedir.
Sindirim Kanalı
Normal bir yetişkin erkeğin sindirim borusu yaklaşık 7 buçuk metre uzunluğundadır. Farklı bölümlere ayrılır ve her bölümde sindirimin farklı bir evresi gerçekleşir. İnsanlarda sindirim kanalının ana kısımları şunlardır:ağız,dil,yutak,yemek borusu,mide,ince bağırsak,kalın bağırsak,rektüm veanüs. Sindirim kanalı dışındaki, sindirim işlemine ve sindirim kanalındaki organların çalışmasına yardımcı olan organlar arasındapankreas vekaraciğer de bulunur. Bunlar sindirime yardımcı olacak salgılar salgılarlar. Örneğin,karaciğer tarafından salgılanan vesafra kesesinde depolanansafralipitlerin sindirimi için önemli bir salgıdır.

Sindirim kanalının duvarındaki belli temel yapılar her kısımda aynı kalır; sindirim kanalındaki boşluğu saranepitel doku gibi. Dokugıdanın geçişini kolaylaştıracak veya onun sindirimine yardımcı olacak çeşitli maddeler salgılar. Bazı bölgelerde belirlienzimlerle birliktemukus salgılarken bazı bölgelerde sadece mukus salgılanır.

Sindirim kanalının ana kısımları aşağıda tanımlanmıştır:

Üst Sindirim Kanalı
”’ Ağız”’, ağız boşluğu;tükürük bezleri,mukoza,dişler vedili kapsar. Gıda ve suyun vücuda alınmasına yarayan bir açıklıktır. Bir üst ve altdudak ile kapatılmıştır.

Yutak, ”farinks” veya ”farenks” ağız ve burnun hemen arkasındaki boyun bölümüdür. Gıdanın ağızdan yemek borusuna geçmesini sağlar. Sindirim sisteminin yanı sıra solunum sisteminde de yer alan bir organdır.

Yemek borusu (”özofagus” veya ”gullet”) vekardiya; yemek borusu gıdanın mideye geçmesini sağlayan kassal (müsküler) bir borudur. Bu geçişperistaltizm yardımıyla olur. Kardiya ise yemek borusu ile midenin birleştiği noktadaki açıklıktır (ağız).

Mide kiantrum,pilor vepilorik sfinkteri de kapsar. Mide yemek borusu ile ince bağırsağın ilk kısmı olan duodenum arasında bulunur. Yüksek oranda asidik bir çevreye sahip mide (pH yaklaşık 1,5-2) peptidaz sindirim emzimlerini içerir.

Alt Sindirim Kanalı
Bağırsak, sindirim kanalının mide ile anüs arasında bulunan kısmıdır. İnsanlarda ve diğer memelilerde iki ana kısımdan oluşur; ince bağırsak ve kalın bağırsak.

İnce bağırsak, mide ile kalın bağırsak arasındadır. 5 yaşın üstündeki insanlarda genellikle 5-6 m uzunluğundadır. Üç kısmı vardır:

duodenum veya ”onikiparmak bağırsağı”, ince bağırsağın ilk ve en kısa kısmıdır. Mideyijejunuma bağlayan bir tüptür. pH seviyesi yaklaşık 9’dur.

jejunum, ince bağırsağın orta kısmıdır, duodenum ile ileum arasında bulunur. Yetişkin insanlarda boyu 2-8 metre arasında değişir. pH seviyesi yaklaşık 7-8 aralığındadır.

ileum, ince bağırsağın son kısmı. İnsanlarda yaklaşık 4 metre uzuluğundadır.İleoçekal valv ileçekumdan ayrılır. pH seviysi genellikle 7-8 arasındadır.

kalın bağırsak, üç kısmı vardır:

çekum veya ”kör bağırsak”, kalın bağırsağın ilk kısmıdır.Apandis çekumun bir uzantısıdır.

kolon, kalın bağırsak için kullanılan bir terimdir.Çekumdanrektuma kadar ki kısım için kullanılır. Kendi içinde dört kısma ayrılır,çıkan kolon,transvers kolon,inen kolon vesigmoid kolon.

rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır.

anus, rektumun dış açıklığıdır. Kapanmasısfinkterkaslarca kontrol edilir. Dışkılar vücuttan anüsten geçerek atılırlar.

İlgili Organlar

Sindirim sistemi ve sindirim borusu ile ilgili başka organlar da vardır.Karaciğer sindirimde rol oynayansafrayı üretir.Pankreas isebikarbonat vetripsin,kemotripsin,lipaz ve panktreatikamilaz gibi çeşitli enzimler içeren bir sıvıyı ince bağırsağa salgılar. Böylece bubez (biyoloji)|bezler sindirimde yer almış olurlar.

Ağızda, yiyecek dişler ve dil tarafından mekanik olarak parçalanırken,tükürük tarafından kimyasal olarak da bir ölçüde parçalanır. Daha sonra peristaltizm ileyemek borusundan (özofagus)mideye geçer. Burada parçalama işlemi devam eder. Büyük yiyecek parçaları (”bolus”) daha küçük parçalara ayrılır yani büyük oranda mekaniktir. Bununla beraber, küçük miktarda kimyasal işlem de meydana gelir; özellikle proteinler midedeki enzimlerin yardımıyla kimyasal olarak parçalanmaya başlar. Gıda daha sonra ince bağırsağa grer ki burada enzimler ve bakteri yardımıyla parçalama işlemi meydana gelir ve yararlı partiküller kana emilir. Kalan partiküller isekalın bağırsaktan geçer ve sonundadışkı biçiminde vücuttan atılır.

Sindirim hem hormonlar hem de otonom sinir sistemi tarafından düzenlenir:

Sindirim sistemininin görevlerini kontrol eden temel hormonlar mide ve ince bağırsak mukozasındaki hücreler tarafından salgılanır. Bu hormonlar, örneğinsekretin,gastrin vekolesistokinin, kana sindirim borusu tarafından bırakılırlar ve sindirim sıvılarını uyarıp organ hareketlerine neden olurlar.

Otonomik sinir sisteminin iki kolu da sindirim işlemini etkiler;parasempatik sinirler salgıları ve peristaltizmi uyarırken,sempatik sinirlerin etkisi daha baskılayıcıdır.
Bağışıklık Görevi
Sindirim borusu aynı zamandabağışıklık sisteminin bir bölümüdür (Coico et al 2003). Midenin düşükpH (1-4 arası) seviyesi, mideye giriş yapan birçok mikroorganizma için ölümcüldür. Benzer bir şekilde,mukus ( IgAantikorları içerir) bu mikroorganizmaların çoğunu nötralize eder. Sindirim borusundaki diğer farktörler de bağışıklığa yardımcı olurlar;safra vetükürükteki enzimler dahil. Sağlığa yardımcıbağırsak bakterisi|bağırsak bakterileri de potansiyel olarak zararlı olabilecek sindirim borusundaki bakterilerin aşırı çoğalmasını önlemeye yardımcı olur.

Hastalıkları
:”Sindirim sistemi bozuklukları hakkında daha fazla bilgi içingastroenteroloji maddesine bakınız.”

Tıbbın sindirim sistemi fonksiyonları ve bozukluklarını konu edinen dalıgastorenterolojidir.

Sindirim sistemi ile ilgili en sık yapılan şikayetlerden bazılarıbulantı vekusma,dispepsi,ishal vekabızlıktır.Ülser vereflü özellikle son dönemlerde adını fazlaca duyurmuş hastalıklardandır.

:”Bu hastalıklar ve diğer sindirim sistemi bozuklukları hakkında daha fazla bilgi için her birinin maddesine bakabilirsiniz. Ayrıca “Dış Bağlantılar” bölümünde de bu konua bağlantılar mevcuttur.”

Kaynakç:
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, National Institutes of Health.

Coico, R., Sunshine, G., and Benjamini, E. (2003) “Immunology: A short Course 5th ed.” Pgs 11-12.
Nasıl çalışır:
Sindirim, yaşamamız için gerekli olan gıda maddelerinin alınıp, vücudun kullanabileceği şekle getirilmesi sürecine verilen genel isimdir.

Sindirim ağızda başlar. Gıda maddeleri ağızda çiğnenirken dişlerin yardımıyla küçük parçalara ayrılır. Böylece sindirim özsuları ile temasa geçme yüzeyleri genişlemiş olur. Ağızda sindirimin bir başka yardımcısı tükürüktür. Genel olarak karbonhidratlar dediğimiz, unlu, nişastalı ve şekerli gıdalar çiğneme sırasında tükürüğün etkisiyle parçalanmaya başlar.

Ağızda püre haline gelmiş olan gıdalar yutaktan (farinks) geçerek yemek borusu (ösofagus) aracılığıyla mideye iletilir. Mide ritmik hareketleriyle ve asit yapıdaki özsuyu ile gıdaların iyice parçalanmasını ve boza kıvamına gelmesini sağlar. Yeterli mide sindirimine ulaşmış gıdalar, midenin alt kapağının açılmasıyla onikiparmak bağırsağına geçmeye başlar. Buraya, pankreas bezinin lipaz ve amilaz gibi özsuları ile, safra akar.

Böylece gerek karbonhidratlar ve gerekse proteinlerle yağlar, sindirim kanalından emilebilir hale gelir.

İnce bağırsağa doğru ilerleyen gıda maddeleri maddeleri burada, çıkıntılı yapısı nedeniyle emme yüzeyi genişlemiş içzar yardımıyla emilir.

Emilen gıda maddeleri, kapı toplar damarı denilen damar aracılığıyla karaciğere iletilir. Bir kimya fabrikası gibi çalışan karaciğer, tüm gıda maddelerini işleyerek en küçük moleküllerine, vücudun ihtiyacına uygun şekilde parçalar ve ihtiyaç miktarında kana verir.

Öte yandan içindeki yararlı maddelerin çoğu emilmiş olan kalıntılar kalınbağırsağa iletilir. Burada bir yandan yapısındaki su emilirken öte yandan da burada bulunan yararlı bakteriler aracılığıyla selülozlu maddelerin parçalanması ve başta B grubu vitaminler olmak üzere vitaminlerin sentezlenmesi işlemleri yürütülür.