Şeker Hastalığında Çinko’nun Etkisi

III.8- Şeker Hastalığında Çinko’nun Etkisi

Kristalize insulin yaklaşık %0.5 oranında çinko içermektedir (80,81) . Pankreas langerhans adacıklarının yüksek yoğunlukta çinko içermesi ve çinkonun insulin etkisini uzatması; insulin sekresyonu ve metabolizması ile çinko arasındaki ilişkinin araştırılma-sına neden olmuştur (80) . İnsulin salgılanmasında çinkonun etkisi çift fazlıdır. Çok yüksek veya çok düşük plazma Zn konsantrasyonları insulin salgılanmasını bozar. Krom eksikliği ile beraber şiddetli çinko eksikliği glukoz intoleransına neden olabilir. Zn eksikliği olan sıçanlarda yapılan daha sonraki denemeler, bu hayvanların glukozu gerektiği gibi kullanamadığını göstermiştir (82-85) . Diabetes Mellitus’da glukozillenmiş aminoasid ve peptid atılımının normal şahıslardan daha fazla olduğu bildirilmektedir. Çinko-aminoasid–glukoz veya çinko-protein-glukoz kompleksleri Mailard tarafından tarif edilen non-enzimatik bir reaksiyonla meydana gelir. Bu kompleksler çinkoyu bağlayarak idrarla atılımına yol açabilir (86) . Ayrıca gebelerin çinko alımı çok önemlidir. Gebelikte zamanla plazma çinko düzeyinin düştüğü gözlemlenmiştir.

İnsulin salgılanmasının uyarılması, pankreasın b hücrelerindeki Zn miktarının azalması ile birlikte gerçekleşir ve insulin pankreatik b hücrelerinde değişen oranlarda Zn içeren komplekslerde depolanır (87,88) . Zn eksikliği bulunan hayvanlarda azalan insulin salgılanmasının yanında, Zn eksikliğinin insulin direncini arttırabileceği öne sürülmüştür. Zn insulin’in hepatosit membranlara bağlanmasını kolaylaştırır (89) . May ve Contoreggi (90) adipositlerdeki Zn iyonlarının insuline benzer etkisinin, Zn’nun hidrojen peroksit oluşumunu hafifletme kabiliyetini de içerdiğini belirtmiştir.

Kalıtımsal diabetik olan farelerde doku Zn eksikliği bildirilmiştir (91) . Tip 1 diyabetin başlangıç safhalarında düşük serum, kan pıhtısında çinko ve hiperçinkoüri durumları bildirilmiştir (92) .

Tat alma duygusunun değişmesinde Zn’nun etkili olduğu bilinmektedir (93) . Tat alma duygusu diyabetiklerde zayıf olmasına rağmen, Zn ilavesi ile (3 ay süreyle günde 3 defa 220 mg çinkosülfat) serum Zn düzeyi düşük olan diyabetiklerde tat tanımanın gelişmesi sağlanamamıştır (94) . Diyabetik hastalara yapılan Zn ilavesinin toksik etkilerinden biri, normal yetişkinlerdeki yüksek Zn dozlarının düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) miktarını arttırırken, yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterolünün miktarını düşürmesidir (95) .

Dokularda depolanmış Zn miktarına diyabet’in etkisi hakkındaki bilgiler hayvan modelleri ile yapılan çalışmalara dayanmaktadır. Genetik olarak şişman diyabetli farelerde düşük doku Zn konsantrasyonları rapor edilmiştir (91). Buna karşılık, streptozosin veya alloksan etkili diyabetli farelerde Zn eksikliği gözlenmemiştir. Diyabet hastaları arasında Zn eksikliğinin yaygınlığı tam olarak bilinmemektedir. Yapılan bir çalışmada, NIDDM hastalarının %9’unda düşük serum Zn düzeyleri gözlenmiştir (< 70 mg/dl). Bu çalışmada diyabet hastası olmayan karşılaştırma grubunda Zn düzeyi 70 ile 120 mg/dl arasında değişmektedir. Her ne kadar serum Zn seviyeleri kan glukoz seviyesi ile bağlantılı olmasada, diyabet hastalarında daha düşük serum Zn düzeyleri muhtemelen diyabet’e bağımlı hiperçinkoüri ve bozulmuş intestinal Zn absorpsiyonunun bir sonucudur (96,97) . Aynı zamanda diyabetli deneklerin lenfosit, granülosit ve trombositlerinde düşük Zn içeriği belirlenmiştir (98) . Streptozosin etkili diyabetik farele-rin değerlendirilmesi Zn absorpsiyonunun değiştirilebileceğini fakat fazla bozulamayaca-ğını göstermiştir (97) . İdrar yolu ile fazla miktarda kayıp olduğunda bile bu homeostatik kontrol, dokulardaki normal depolamanın muhafaza edilmesini kolaylaştırır. Bağırsak yolu ile iç Zn salgılanması, vücudun tamamında Zn miktarını ayarlayan ana unsur olarak görünmektedir (99) . Çinkoüri ve glukozüri’li IDDM hastası erkek ve kadınlarda vücuttaki net Zn miktarı kontrol deneklerinden oldukça yüksek çıkmıştır (24.6 ± 0.6 ml / kg.h).

Farmakolojik dozlarda Zn ilavesinin diyabet hastalarının hemoglobin düzeyinde herhangi bir etkisi yoktur (98) . Ancak, Zn ilavesinin başka etkileri olabilir. Zn eksikliği bulunan NIDDM hastalarından oluşan bir grupta Zn ilavesi, hücre faaliyetlerinin doğal ölümlerini arttırmadan patohemagglutinin uyarımına T-hücrelerinin tepkisini ilerletmiştir (94) . Her ne kadar Zn miktarı bağışıklık sisteminin fonksiyonel bütünlüğü için önemli olsa da, diyabetik duruma mahsus olan ilave faktörler, diyabetlilerde bağışıklık sistemin-de oluşan değişikliklere katkıda bulunur (100) .

Her ne kadar diyabet hastalarında, özellikle de zayıf kan glukoz kontrolü olanlarda Zn eksikliğinin meydana gelme olasılığı yüksek olsa da, şimdiki durumda bu hastalar-daki değersiz Zn miktarının teşhisi ve tedavisi tüzüklerde bulunmamaktadır.

Yara iyileşmesinde Zn gibi mikrobesin ilavelerinin rolü, diyabetli bireylerde hastalığın idaresi bakımından üstünlük sağlayabilir.

Bacak ülseri olan veya yara iyileşmesi uzun süren kişilere 3 ay süreyle ilave Zn verilmesinin kabul edilebileceği bildirilmiştir. Günde 3 defa 70 mg elementel Zn’nun öğünlerle beraber alınması önerilmiştir, fakat terapinin dozu, devamlılığı ve yapılan gözlemler hala şüphelidir.

Çinko, krom ve magnezyum metabolizması ve çeşitli dokulardaki konsantrasyonları diyabet durumunda değişiklik gösterir . İnsuline Bağımlı Olmayan Diabetes Mellitus (NIDDM) hastalarının bazılarında çinko eksikliği olabilir, bu da tek başına bazı vitaminlerin metabolizmasına ve konsantrasyonuna etki eder (96) . NIDDM hastaların-da çinko absorpsiyonu azalırken, idrarda çinko salgılanması artar (96) . Çinko eksikliği karoten değişimini retinol’e indirgerken, plazmadaki A vitamini seviyesinin azalmasına neden olur (101) . NIDDM hastalarındaki çinko eksikliği immunolojik rahatsızlıklara ve glukoz metabolizmasının bozulmasına neden olabilir (94) .

Diyabetli ve sağlıklı erkek ve kadınlarda plazma Zn (mmol/L) (102) seviyesi;

ERKEK	KADIN
Diyabetik (38)	Sağlıklı (66)	Diyabetik (62)	Sağlıklı (46)
16.36 ± 2.79	17.3 ± 2.53	14.96 ± 3.01	13.5 ± 3.1

bilgi