SALGIN HASTALIKLARDAN KORUNMA YOLLARI

Bakanlık ve ilgili kuruluşların ve Üniversitemiz Çevre Kirliği Laboratuarlarında yapılan analizler sonucu söz konusu rahatsızlıkların ilk başlangıcının su ve su kaynaklı olduğu belirlenmiştir.

Hastalığın 13 Mayıs 2008 tarihinde yoğun olarak ortaya çıkması bunun en az birkaç gün evvelinden bulaştığı anlaşılmaktadır. Daha sonra sağlık ve temizlik kurallarına dikkat etmeme, durumu bilememe, gıda maddelerini (yiyecek ve içecek) kullanımda gerekli şekilde yıkamama, özellikle tuvalet temizliklerine gereği kadar dikkat edememe ve de sıcakların artması bu hastalıkların varlığını ve yayılımını arttırmıştır.

Hastalık etkeninin, ilk çıkış noktasının su ve kanalizasyon suyu olduğu ve de viral ( virüslerle ) bulaştığı görülmektedir.  

İlk bulaş kaynağı sonrası, hastalık kişilerle doğrudan temas ve hastalık etkeni nesnelere dikkatsiz ve bilmeyerek temas etme vb. nedenlerle de yayılımı artmıştır.

Bu nedenle sizleri hastalık hakkında biraz bilgi vermek ve yapılacakları özetlemek istiyorum.

Önce kesinlikle soğukkanlı ve sakin olmalısınız. Söz konusu virüsten ölen olmamıştır. Yiyeceklerimize, içeceklerimize ve giyeceklerimize beden temizliğimize dikkat edersek bu hastalıktan kurtulduğumuz gibi bu ve daha sonra olabilecek tüm bakteriyel hastalıklardan korunuruz (Temizlik kurallarına uymak şartı ile!).

Hastalık etkeni olarak belirlenen Norovirus,  yaklaşık 27 nm büyüklüğünde tek sarmallı bir RNA virüsüdür.  Çok fazla genetik çeşitlilik gösterirler. Noroviruslar, 5 genetik(G) farklı guruplara ve 30 kadar genetik kümelere sahiptir. İnsanları hasta eden GII, GI ( mide barsak hastalığının en sorumluları) ve GIV dir.

Norovirusların gastrointestinal (mide-basak) hastalıklara sebep olabilecek bakteri ve parazitlerle de ilişkisi yoktur.

Virüs bulaş olduğu insanın ince mide-bağırsak hücrelerine yerleşir. Belli bir zaman sonrası on binlerce yeni virüs, bağırsağa yayılır. Dışkı, kusmuk ile dışarıya çıkar.

Dünyada Bununla ilgili Olay Var mı?

Bu virus, 1968 yılında Amerika’da okul çocuklarında görülen salgının nedeni olmuştur.  Virüs bundan 4 yıl sonra 1972’de insanlarda viral gastroenterit (mide-barsak hastalığı) etkeni olarak tanımlanmıştır. Sonraki farklı yerlerde ve ülkelerde salgınlarda neden olmuştur.

 Amerika’da çocuklarda oluşan büyük salgın sonrasında, 1977’de bu virüsün çocuklarda ikinci en önemli viral gastroenterit (mide basak) nedeni olduğu vurgulanmıştır.

Avrupa ve Amerika’da 1996 ve 2002 yılında oluşan salgın hastalıkta bunlar tespit edilmiştir.

Noroviruslar 2000 yılından sonra çeşitli ülkelerde salgın oluşturduğu için çok önem kazanmıştır. Özellikle Amerika, Avrupa birliğindeki ülkeleri, Çin ve Japonya vb. de virüse ait kapsamlı salgınlar mevcuttur. Bazı örnekler verelim.

Hollanda’da önce 2002 de görülen ve daha sonra 2004’teki Norovirus salgınlarında beklenmedik bir artış olmuştur. Bu olay Amerika ve bazı Avrupa ülkelerinde de gözlenmiştir. Amerika’da her yıl yaklaşık 23 milyon bu hastalığa yakalanmaktadır. 

2005 yılında Polonya’dan ithal dondurulmuş gıdalar alan Danimarka’da hastalıkların ortaya çıkması sonucu yapılan araştırmalar sonucunda dondurulmuş gıdalar üzerinde norovirus saptanmıştır. Nedeninin farklı çiftliklerden toplanan gıdalardan (ahududu) kaynaklandığı belirlenmiştir. Besinlerin işlenmesi-ambalajlanması vb. sırasında çalışan işçilere de dışkı ve ağız yoluyla virüsün bulaştığı belirlenmiştir.

Avusturya’da meydana gelen salgının nedeninin ise, kişilerde yağış sonrası şehirde su baskınları sırasında kanalizasyon suyu ile doğrudan temas etme neticesinde salgının su kaynaklı olduğu belirlenmiştir.

Son olarak, 2005’de İngiltere’de yapılan bir araştırmada, mide barsak hastalıklarına neden olan mikropların yaklaşık bir milyonunun virüslerden ( özellikle % 70’inin bizi hastalandıran virüsten), 100 bin  ise bakteri kaynaklı tifo vb. den hasta olduğu saptanmıştır.

Hastalığın Bulaşma Nedenleri:

Hastalık asıl olarak dışkı kaynaklı ve ağız yoluyla bulaşmaktadır.Virüsün bulaşıcılığı oldukça yüksektir. Bulaşma doğrudan insandan insana ve dolaylı olarak ta dışkı, su ve besin maddelerinden, giyeceklerden ve temas ile  (yiyecek içecek, giyecek ve dokunma ile) olmaktadır.

Bulaşan yerlerden ve yüzeylerden de yayılabilmektedir. Hasta bireylerin dışkı ve kusmuklarında olan virüsler sağlıklı insanlara temizlik kurallarına uyulmazsa kolaylıkla bulaşır.

Virus soğuğa ve dondurulmaya karşı oldukça dayanıklıdır.  En az 70^oC ve üzeri sıcaklıklarda 20 dakika ve üzeri sürelerde etkinliğini yitirebilir.

Bu virüsler herkese  (hasta yapabilir) ve bulaşabilir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki hastalıklarda erken çocukluk çağı sırasında görülmeye başlar ve virüse karşı savunma mekanizması erişkin duruma gelinceye kadar devam eder.

Özellikle norovirus, soğuk algınlığından sonraki en sık salgın hastalık olarak dikkatimizi çekmekle birlikte, Norovirus nedeniyle kayda geçen ölüm olayı bulunmamaktadır.

Belirtiler ve görülen rahatsızlıkları:

Genellikle bazen 12 saatte de olduğu gibi genellikle virüsün alınmasından bir-iki gün sonra ishal, karın krampları, mide bulantısı ve kusma, ateştir bazen halsizlik ve yorgunluk belirtileri görülür. Yetişkinlerde ishal daha çok, kusma ise çocuklarda görülür. Ve en az 1–3 gün devam edebilir. Kişi bazen taşıyıcıda olabilir. Yani hasta olmaz belirti görülmez.

Hasta kişilerin dışkı ve kusmuklarında da virüs bulunur. İyileşen kişilerde de 5-10 gün bulaş kaynağı olabilir. Virüs insan vücudu dışında kesinlikle çoğalamaz.

Genellikle hastaların gaitalarında (dışkısında), kusmuklarında, kanlarında ve gelişmiş mikroskoplar yardımıyla özel testler kullanılarak norovirus tespiti yapılabilir.  

Tedavi ve önlemler;

Genellikle virüslere karşı ilaç ve antibiyotik tedavisi uygulanmaz ve tam bir koruyucu aşısı da yoktur. Hemen hasta olduktan sonra insan üç gün içerisinde iyileşir.

Tüm hastalıklarda olduğu gibi, sağlıklı iyi beslenen ve temizlik kurallarına uyan kişilerde kısa sürede iyileşme görülür.

Kişiler ishal ve kusuyorsa, bunlarda vücudun su kaybı çok olacağından buna bağlı olarak elektrolit( bazı yaşamımız için gerekli minareler- iyonlar Na⁺, Mg⁺⁺, Cl^– gibi) kaybı olacaktır.

Bunların tekrar kazanımı için hastaların bol miktarda sağlıklı su ve sıvı tüketmeleri zorunludur. Hastanelerde hasta kişilere serum takılmasının başlıca nedeni budur.

Korunma: Hastalık etkeni kolayca aşağıdakilere ve süreçlerde bulaşmaktadır.

• Hastalık etkeni ile bulaşmış gıda maddelerinden; yiyecek ya da içeceklerinden uzak durarak,
• Hastalık etkeni ile bulaşmış nesnelere  yüzey ya da cisimlere dokunmayarak,
• Hastalarla doğrudan temas kurmayarak  ( yiyeceklerini paylaşmamak veya aynı kaptan yemek yemeyerek, içmeyerek aynı eşyaları kullanmayarak ve hasta yakınlarımıza bakarken temizlik kurallarına uyarak). Hastalık etkeni taşıyan, eşya, dışkı ve kusmuk bulaşmış çalışma yüzeyleriyle doğrudan temas etmemek gerekir.
• Özellikle toplu yenilen ve bir arada bulunulan yerlerdeki gıdalardan (lokanta, düğün, okul vb) norovirus bulaşabilir. Bu gibi yerlerin temizliğine gereken özeni işletmecilerin göstermesi gerekir.
• Yeşil sebzeler ile salatalar ve donmuş meyve ve sebzeler gibi diğer ürünler, üretim aşamasında,  taşınırken ve bu virüsü almış olabilir.  Ancak biz bunları tüketirken temizlik kurallarını uygulayarak hastalıktan korunabiliriz.

Hastalık görüldüğünden sonra;

• Mümkün olduğu kadar sık sık eller yıkanmalıdır, özellikle yemek yapmadan önce ve sonra,  genç anne olanların bebek bezi değişimlerinden sonra, tuvalet sonrası, Ellerin ve görünen vücut bölgelerinin; alkollü sıvılar ve sabun ve antiseptik maddeler ile yıkanmalıdır.
• Hastalık durumundan sonra bulaşmış ve şüphe uyandıran yüzeylerin tamamen temizlemeli ve eczanelerde satılan dezenfektanlar ile dezenfekte edilmelidir.
• Hastalık durumundan sonra hemen giysi ya da çamaşırlar değiştirilip sıcak su yıkanmalıdır
• Tuvaletlerdeki kusmuk ve/veya gaitalar su ile temizlenip uzaklaştırılmalı ve dezenfektanlar ile muamele edilmelidir.
• Norovirus, çok bulaşıcı, küçük miktarlarda bile hemen hastalık yapan bir virüstür.  sık sık aynı içerik ve markada kullanılan dezenfektanlara karşı dayanıklı olabilir.  

BU VE DİĞER HASTALIKLARDAN KORUNMAK İÇİN NE YAPMALIYIZ?  

1.       Hastaların iyileşinceye kadar ayrı bir yerde tedavisinin yapılması, toplu yaşam ve çalışma yerlerinde bulunmaması,

2.       Tüm bulaş alanların temizlenmesi sırasında kişilerin eldiven ve yüz maskelerinin kullanması,  

3.       Hastalık etkeni olabilecek yatak örtülerinin en az 70 ^oC de,  gerekli hallerde çamaşır suyu ve deterjanlarla yıkanmalı,

4.       Hastalanan herkes ve özellikle toplu yerlerde hizmet verenlerin; (örneğin hastane ve mutfak vb)  hastalığın tamamen geçmesinden en az 2–3 gün sonra çalışma hayatına başlamaları,

5.       Tuvalette kişisel temizlik için mutlaka tuvalet kâğıdı kullanılmalı,

6.       Tuvaletler haftada en az iki kez çamaşır suyu dökülerek temizlenmeli,

7.       Tuvaletten çıktıktan sonra eller en az iki dakika sabunlanmalı (mümkünse dezenfektan içeren sabunlar tercih edilmelidir) ve çok iyi kurulanmalıdır. Bazı yerlerde bulunan hava püskürtücülerinin kullanılmaması çünkü bu işlem havadaki mikropların tekrar ellere bulaşması ve elde kalmasını sağlamaktadır.

8.       Havlu ve elbezi gibi ürünleri evde toplu olarak kullanmayı bırakıp her aile bireyi için ayrı havlu kullanılmalı ve bu eşyalar sık sık yıkanmalıdır,

9.       Hasta olan kişiler eşyaları sık yıkamalı ve yıkama sıcaklığının 65^oC’den yüksek olmasına dikkat edilmelidir,

10.   İçme sularını kullanmadan önce mutlaka kaynatılmalı,  kaynama başladıktan sonra 15–20 dakika boyunca kaynatmaya devam edilmelidir.

11.    Kaynağı belirli olmayan ve kaynatılıp soğutulmamış suları kesinlikle kullanılmamalı,

12.   Tırnak uçlarına ve altlarına mikropların yerleşmesini engellemek amacı ile el ve ayak tırnakları en az haftada bir kez kesilmelidir,

13.    Çiğ yenecek sebze ve meyveleri pişirerek tüketmeli; pişirme imkânı yoksa en az 20 dakika tuzlu ya da klorlu suda beklettikten sonra tüketilmelidir,

14.   Pişmeye hazır tavuk, balık, parça etleri ve yumurta gibi besinlerde iyice yıkanmalıdır,

15.    Taze sebzeleri 20 dakika tuzlu veya klorlu suda bekletildikten sonra temiz suyla durulayarak tüketilmelidir,

16.   Açıkta satılan ve temizliğinden emin olmadığınız yiyeceklerden uzak durulmalıdır.

17.    En önemlisi ise tüm hastalıklar ve bu güncel hastalık hakkında (virüs yayılımı ve akla takılanlar)   ilgili kuruluşlardan bilgi almalıdır. Bu konuda Üniversitemiz buna hazırdır.

18.   Başta kendi sağlığımız olmak üzere başkalarının da sağlığını korumanın en önemli aracı TEMİZLİKtir.

Prof. Dr. Necdet SAĞLAM

REKTÖR