Salgı Bezi

Hipofiz salgı bezi nedir ve vücudun neresinde bulunmaktadır?
Yaklaşık 1,25 santim çapında cevize benzer küçücük bir salgı bezidir ve kafatasının alt kısmında beynin altında yerleşmiş bulunmaktadır. Ön ve arka olmak üzere iki kısma ayrılmıştır ve her kısımda kan akımına ayrı cins hormonlar ifraz eden ayrı tip hücreler bulunmaktadır.

Hipofiz salgı bezinden hangi hormonlar salgılanmaktadır ve bunların fonksiyonları nedir?
a. Hipofiz salgı bezinin ön kısmı tiroid, böbreküstü ve pankreas, testisler, yumurtalıklar ve memeler gibi başka salgı bezlerine tesir eden birçok hormon salgılamaktadır. Ön hipofiz salgı bezinden ifraz olan hormonlar yukarıda sayılı salgı bezlerinin faaliyetini kontrol ve ayar etmekte, bazen bunların çalışmalarını hızlandırmakta ve bazı hallerde de yavaşlatmaktadır. Örneğin, böbreküstü bezlerinin hormonlarını kan akımına ifraz etmekte yavaşlamışsa, ön kesimdeki hipofiz salgı bezi daha fazla ifrazat yapması için onu uyaracaktır.
b. Hipofiz salgı bezinin arka kısmı ise böbreklerin su alıkoyma veya ifrazını kontrol eden bir hormonu üretmektedir.

Böbreküstü, tiroid vb. bezlerinin hipofiz salgı bezinin ön kısmına tesirleri olabilir mi?
Evet. Örneğin böbreküstü bezlerinin ifrazatı gereken seviyeye ulaştı mı, hipofiz salgı bezinin ön kısmı daha fazla ifrazat yapmasını önleyecektir.

Hipofiz salgı bezinin ön kısmı başka hangi hormonu salgılar?
Büyüme ve gelişmeyi etkileyen bir hormonu salgılar.

Hipofiz salgı bezine aynı zamanda “Başlıca Bez” denir mi?
Evet. Çünkü vücuttaki bütün bezlerin fonksiyonunu kontrol ettiği görülmektedir.

Hipofiz salgı bezinde çok kez tümör teşekkülleri gelişmekte midir?
Evet. Kafatası ve beyinde meydana gelen bütün tümörlerin yaklaşık % 10′u hipofiz salgı bezinde gelişmektedir.

Hipofiz salgı bezinin ön kısmı fazla çalıştığı zaman veya burada bir tümör teşekkülü meydana gelirse ne olur?
İki durum meydana gelebilir :
a. Hipofiz salgı bezinin ön kesiminde bazı hücreler normalin üstünde faaliyet göstermeye başlarlarsa böbreküstü bezlerinde meydana gelecek olan fazla uyarım cushing hastalığının gelişmesine neden olacaktır.
b. Hipofiz salgı bezinin ön kısmında başka hücreler fazla faaliyet göstermeye başlarlarsa gelişme hormonu normalin üstünde fazlaşacak ve “jigantizm” veya “akromegali” hastalıklarının meydana gelmesine sebebiyet verecektir.

Hipofiz salgı bezi tümörünün kesin teşhisi nasıl yapılabilir?
Gelişebilecek nesnel belirtiler dışında alınan kafatası röntgen filmlerinde karakteristik değişiklikler görülecektir. Hipofiz salgı bezi “seli turcica” denilen bir kemik boşluğu arasında yerleşmiş bulunmaktadır. Bezlerde tümör geliştiği zamanlarda bu kemik boşluğunun kenarları aşınma belirtileri göstermektedir.

“Jigantizm”in belirtileri nedir?
Hipofiz salgı bezinin ön kısmı, çocukluk çağında kemiklerin gelişmesi henüz tamamlanmamış olduğu zamanlarda, büyüme hormonlarından normalin üstünde ifrazata başladığı zaman, kişi aşırı bir boya ulaşır. Bu durumda hastaların boyları bazen iki bazen iki buçuk metreye ulaşırlar.

“Jigantizm” in irsi olma eğilimleri var mıdır?
Hayır. Bir ailede uzun boylu olmak irsi olabilirse de bunun “jigantizm” hastalığı ile hiçbir ilişkisi yoktur.

“Akromegaly” nin karakteristikleri hangileridir?
Gelişmiş olan bir insanda büyüme hormonu üretimi normalin üstünde olursa o zaman boy, el ve ayak uzamaları olmamaktadır. Ancak, vücudun başka yapılarında büyük ölçüde kemiklerin kalınlaşması görülebilecektir. Bu suretle yüz hatlarında önemli çirkinleşmeler meydana gelebilecektir.

Fazla büyüme hormonu ifrazatı ile başka ne değişiklikler meydana gelebilir?
Vücudun kimyasal teşekkülü değişikliğe uğrayacağından ciddî kas zafiyeti, kadınlarda âdetlerin kesilmesi, iktidarsızlık ve hattâ şeker hastalığı meydana gelebilir.

“Jigantizm” ve “akromegali”nin tedavi metotları nelerdir?
Hastalığın gelişmesi çok hallerde kendiliğinden durur. Durmadığı taktirde hipofiz salgı bezlerine X ışını radyasyonu uygulanır. Bu da başarı göstermezse o zaman cerrahî yolla hipofiz salgı bezi alınır. Günümüzde yeni tedavi usulleri geliştirilmektedir ve bunlar sayesinde hipofiz salgı bezlerinde yeni cerrahî metotlar uygulanabileceği umulmaktadır. Bunlar arasında laser ışınlarının kullanılması ve dondurma “kriyo-cerrahî” metotları başlıca yer almaktadır.

Hipofiz salgı bezlerinin fazla faaliyet göstermesini önlemekte X ışını tedavisi ne derece yardımcı olmaktadır?
Çok hallerde bu tedavi usulüyle fazla faaliyet durdurulabilir.

Boyu kısa kalan bir çocuğa hipofiz salgı bezleri hormonlarının verilmesiyle boyunun uzaması sağlanabilir mi?
Muhtemelen evet. Son bilimsel araştırmalarda insan hipofiz salgı bezleri hormonundan alınan paklanmış özlerle yapılan deneyler bunu göstermektedir. Ancak, henüz genel ihtiyacı karşılayacak durumda değildir.

Boyu kısa kalan bir çocuğun boy atmasını temin için tesirli bir yol var mıdır?
Önce boy atmanın gecikmesinin nedeni tespit edilmelidir. Eğer bu, hipofiz salgı bezlerinin yetersiz derecede çalışmasından ileri gelmekteyse, çocuğa tiroid hormonu verilmesiyle boy atmasına yardımcı olunabilinir. Eğer çocuğun boy atmama nedeni gıda ve vitamin yetersizliğinden olduğu tespit edilirse, o zaman çocuğun boy atması yeterli bir diyet ve vitaminlerin verilmesiyle temin edilebilinir. Son olarak, yukarıda da belirtildiği gibi durum hipofiz salgı bezleri yetersizliğinden ileri gelmekteyse, o zaman çocuğa büyüme hormonu verilebilinir. Fakat şunu yeniden belirtelim ki, büyüme hormonları ancak son zamanlarda geliştirilebilinmiştir ve bunlar henüz genel ihtiyacı karşılayacak durumda değildir.

Bir çocuğun çok fazla boy atmasını önlemek için tesirli ve emniyetli çareler var mıdır?
Hayır.

Hipofiz salgı bezinin yetersiz çalışması hipofiz yetmezliği yüzünden meydana gelen hastalıklar var mıdır?
Evet. Yetersizlik çocukluk çağında kendisini gösterirse, büyüme büyük ölçüde sekteye uğrayacaktır. Bu gibi çocuklar küçük fakat vücut şekilleri uyumlu olacaktır. Yaşantıları boyunca çocuksal kalacaklardır. Sirklerde gördüğümüz cüceler bu nedenden dolayı o biçimde kalmışlardır.
Eğer bezlerin yetersiz çalışması erginlik devrinde başlamışa o zaman büyümede duraklama olmayacaktır. Ancak, böyle bir hal bütün öteki salgı bezlerinin; tiroid, böbreküstü, yumurtalık ve testislerdeki bezlerin fonksiyonlarında azalmalar meydana getirecektir.

Bezlerden dolayı cücelik irsi midir?
Hayır. Bezlerden dolayı cüce kalmış kişiler evlenirse ve çocukları olursa bu çocuklar çoğunlukla normal boyda olurlar.

Hipofiz yetmezliğinin bazı başka belirtileri hangileridir?
Zafiyet, genel cansızlık, enerji kaybı ve bazı hallerde aklî dengesizlik. İhtiyar insanlarda olduğu gibi cilt buruşur. Kandaki şeker miktarında azalma, iştah ve kilo kaybı da görülebilir.

Hipofiz salgı bezinin ön kısmındaki yetersizlik nasıl tedavi edinilebilir?
Eğer durum bu bezdeki bir tümörden ileri gelmekteyse X ışını tedavisi veya cerrahî müdahale yararlı olabilir. Tıbbî tedavi ise, yetersiz kalan hormonları enjeksiyon veya ilâçlarla gidermekten ibarettir.

Hipofiz salgı bezinin ön kısmındaki yetersizliğin getirebileceği ciddî sorunları tedavi ile önlenebilinir mi?
Önemli bir dereceye kadar, evet.

Hipofiz salgı bezinin arka kısmındaki bölümün fonksiyonu nedir?
Böbreklerin lüzumundan fazla su ifrazatını önleyecek hormonların üretilmesini sağlar.

“Diabetes insipidus” nedir?
Hipofiz salgı bezinin arka kısmının ve onun yanındaki sinir dokularının yetersiz derecede hormon üretmesidir. Bu hal çok ciddî olaylara neden olur ve böbrek ifraz ettiği suyu artık kontrol edemez hale gelir.

“Diabetes insipidus”un bazı karakteristik belirtileri hangileridir?
Böbrekler normalin üstünde su ifraz ettiklerinden hasta devamlı olarak su içme ihtiyacını duymaktadır.

“Diabetes insipidus” tesirli bir şekilde tedavi edilebilinir mi?
Evet. Hipofiz salgı bezinin arka kısmındaki bezlerden çıkarılan çok tesirli özler hastaya enjeksiyon veya enfiye çeker gibi burundan alınarak verilmektedir. Ancak, bu durum tedavi edilememektedir ve hasta yaşantısı boyunca bu enjeksiyonları yaptırmak zorunluluğun dadır. Son zamanlarda bu durumun tesirini azaltan ve hafifleten yeni kimyasal maddeler geliştirilmiş bulunmaktadır.

“Diabetes insipidus” ile diyabet arasındaki herhangi bir ilişki var mıdır?
Yoktur.

Hipofiz salgı bezleri hastalıkları önlenilebilinir mi?
Hayır.