Şakak Kemiği, Şakak Kemik – Temporal
Kafanın yanlarında, sfenoidle artkafa kemiği arasında, parietallerin altında çift olarak bulunan bu kemik, doğumdan evvel üç ayrı parçadan meydana gelmiştir:
Sedef (squama) parçası
Timpan parçası
Piramid veya kaya parçası
Dölyatağıiçi gelişimi esnasında bu üç parça birbirleriyle birleşerek bu kemiği meydana getirirler. Doğduktan sonra ise bu üç parçanın birleşmesine ait izlere sutura halinde rastlanmaktadır.
Gelişim; Yeni doğmuşta temporal’in pyramis’i; tabanı arkada büyük ekseni öne ve içe doğrultuda bir piramid şeklindedir.
Pars squamosa ise dikey bir kemik lamı halinde pyramis’in üst ve dışyanmda olup onunla fissura petrosguamosa ile birleşiktir.
Timpan parçası ise, yukarı bölümü eksik bir kemik halka biçiminde olup pyramis’in alt ve dış yanında olarak iki ucu pars squamosa ile birleşmiş bulunur.
Sonraları pyramis ve squama yavaş yavaş gelişir en çok form değişikliği pyramis’in tabanı ile pars typanica’âa olur. Pyrams’in tabanı çok kalınlaşır ve memesi biçimini alarak ve içinde boşluklar meydana gelerek pars mastoidea halini alır aynı zamanda skuamanın alt kısmı piramid ile birleşir ve pars typanica halka şeklinden yukarısı açık bir oluk biçimini alır ve duvarları biraz sonra göreceğimiz dışkulak yolunun ön alt ve arka duvarlarını yapar. Bu yolun üst duvarı ise pars squamalis’den meydana gelir, böylece temporalin şekli yetişkinde oldukça değişmiş olur. Erişgin bir şahısda temporalde 1) pars squamalis, 2) pars petrosa, 3) pars mastoidea olarak üç parça görülür.
Bu kemiğin bu üç parçası ayrı ayrı gözden geçirilecektir.
1. Sedef (Skuama) parçası; Dıştan içe yassı yarım daire şeklinde olan bu parçanın bir dış öbürü iç (endocranial) iki yüzü ile bir çevresi vardır.
Kafadışı yüzü; Bu yüzün üçte iki üst kısmı ile üçte bir alt bölümü arasında, ilk göze çarpan yatık çıkıntı, elmacık çıkıntısı adı alır; bu çıkıntının biri transversal öbürü önden arkaya uzunluğuna olmak üzere iki parçası vardır.
Yukarıdan aşağıya basık olan enine bölümünün üst yüzü önden arkaya oluk şeklindedir. Alt yüzü ise önden arkaya konveks bir çıkıntı halinde olup şakak lokması veya eklem tüberkülü adı alır. Zigomatik çıkıntının bu enine parçası ile önden arkaya uzunluğuna olan parçasının birleşme yeri en çıkıntılı yeridir. Zigomatik çıkıntının enine parçası; önden arkaya bölümünü ikiye ayırır: Ön parça, serbest olup önden arkaya uzunluğuna ve enine basıkçadır; dış yüzü konveks, iç yüzü konkav, üst kenar keskin alt kenar kunt olan bu parça asıl processus zygomaticus’dur.
Bunun önde olan serbest ucu dişli olup elmacık kemiğinin temporal çıkıntısı ile birleşerek elmacık kemerini tamamlar.
Zigomatik çıkıntının şakak lokmasının arka parça, crista supramastoidea, adı da almakta olup önce keskin sonra basık bir çizgi halinde yukarıya arkaya doğru ilerleyerek skuama parçasının çevresine kadar gider.
Şakak kemiğinin skuama parçasının dış yüzünün zigomatik çıkıntısı üstünde kalan parçası, konveks ve pürtüksüz olup kafa bütününde şakak çukurunu yapmaya yardım eder; üzerinde derin şakak arterlerinin izleri görülebilir.
Skuama parçasının zigomatik çıkıntı altında kalan bölümü, kafa tabanı ile ilgili olup demin söylediğiniz şakak lokmasından (tuberculum articulare) başka onun arkasında mandibula çukuru adı alan ekseni dıştan içe ve önden arkaya doğru eliptik bir çukurluk gösterir. Bu çukurun ortasında enine olarak bulunan yarık, Glaser yarığı (fissura petrotympanica) olup bu çukuru ikiye ayırır, ön bölümüne eklem yüzü (facies articularis) denir ve şakak eklemi ile ilgili olup skuama parçasının sının içinde bulunur.
Glaser yarıgının arkasında kalan bölümü ise eklemle ilgili olmıyarak timpan kemiğinin piramis parçasının sınırı içinde bulunmaktadır.
Kafaiçi yüzü; Şakak kemiğinin skuama parçasının, kafaiçi yüzünde bulunan girinti ve çıkıntılar beyin kıvrımlarını ve bunların arasındaki beyin oluklarına uymakla beraber, yine bu yüz üzerinde görülen damar olukları içinde de beyin zarlarına ait arteria meningica media ve dalları bulunmaktadır.
Skuama çevresi; Bu çevre biri altta yapışık, öbürü üstte serbest olarak iki bölümde gözden geçirilebilir.
Yapışık bölümü arkada mastoidle bazan iz bırakmadan, bazan da sutura mastoideosquamalis adında bir sutur görülebilir.
önde pyramis ile olan birleşmesi, dış yüzde Glaser yarığı ile kolayca görülebilir; iç yüzde ise bu birleşme fissura petrosquomalis iledir.
Çevrenin serbest parçası bir dairenin üçte ikisi kadardır. Bu çevre lamina interna’nın zararına olarak içten dışa kalemvari kesik olup önde sfenoidin büyük kanadı ile, yukarıda parietalle sutura halinde eklem yapar.
2. Piramid veya kaya parçası; Şakak kemiğinin bu parçası; ekseni önden arkaya ve içten dışa, kesik tepesi önde ve içte tabanı dışta ve arkada olan, dörtgen piramid biçimindedir. Piramidin dört yüzü, dörtkenarı, tabanı ve tepesi gözden geçirilecektir. Dört yüzden ikisi ön-üst, arka – üst olup kafa boşluğu içine; diğer ikisi ön – alt arka – alt olup kafa dışına bakarlar.
Ön-üst yüz; Bu yüzün üçte bir arka ve üçte iki ön bölümleri arasında iç kulağın üst yarım daire kanalının meydana getirdiği bir kabartı vardır ki buna eminentia arcuata denir. Bu çıkıntının önünde uzunluğuna bir yarık ile, bunu öne doğru uzatan bir olukçuk ve onun dış yanında, daha küçük ikinci bir olukcuk bulunur.
Piramidin tepesine yakın, bir parmağın yapabileceği çöküntü biçiminde bir çukurcuk vardır. Piyeste, içinde Gasser ganglionu yerleşmiş olan bu çukurcuğa. Gasser çukurcuğu denir.
Bu yüzün eminentia arcuata’nın önünde ve dışyanında kalan bölümü teğmen tympani adı alır. Orta kulağın ince bir kemik duvardan yapılı olan üst duvarını meydana getiren bu kısım üzerinde fissura petro-squamosa bulunur.
Arka-üst yüz; Bu yüzün ortasının biraz önünde içkulak yolu ağzı vardır. Dibi içkulak yolu ile devam eden bu ağzm birkaç milimetre üst ve arkasında fossa subaraıata denen uzunluğuna bir çukurcuk vardır.
Yine içkulak yolu ağzının bir birbuçuk santimetre arkasında bir tırnak izine benzeyen girintinin dibinde içkulakla ilgili vestibul kanalcığının iç ağzı vardır.
Ön-alt yüz; Bu yüzün üçte iki arka ve dış bölümü kemiğin gelişmesinde söylenecek olan timpan kemiğine ait olup dışkulak yolunun ön duvarını yapan ince hafif konkav ve kaypak bir kemik laminadan meydana gelmiştir. Burası aynı zamanda kemiğin skuama parçasında söylediğimiz fossa mandibularis”in, Glaser yarığı arkasında kalan ve şakak eklemi ile ilgisi olmayan bölümüne aittir. Bu kemik lamının, stiloid çıkıntı tabanını yarı sarmak üzere aşağı doğru uzanan bölümüne processus vaginalis de denmektedir. Bu kemik lamın alt kenarının ön bölümü, crista temporalis adı alır ve pyramis’in alt kenarının keskin kısmını yapar.
Ön alt yüzün bu kemik lamının önünde kalan parça pyramisle kemiğin Skuama parçası birleşerek bir açı yaptığı görülür bu açının tepesinde biri üst öbürü alt iki kanalcık vardır; Canalis musculotubalis denen çifte namlusunun ucuna benzer şekilde olan bu yarım kanallardan üstteki içinde piyeste ortakulağın musculus tensor tympani’si bulunur; alttaki de Eustachi borusunun kemik kısmıdır. Bu iki yarım kanalın da önünde, pyramis’in ön alt yüzü bir oluk gösterir ki bu dar oluk kafa bütününde, sfenoidin büyük kanadı ile birleşerek genişçe bir oluk meydana getirir ve içi piyeste Eustachi borusunun kıkırdak kısmı ile komşudur.
Arka-alt yüz; Bu yüzde görülenleri sıralarsak:
1) Arkada pyramis’in tabam ile birleşik fakat ernbriyolojik olarak ondan ayrı oları stiloid çıkıntı. (Bu kemik ernbriyolojik olarak hyoid kemikle ilgilidir);
2) bunun arkasında ve bununla mastoid çıkıntı arasındaki çukurluğa açılan foramen siylomastoideum (Bu delik pyramis içindeki Fallop kanalının alt deliğidir);
3) stiloid çıkıntının içyanında yuvarlak ve konkav bir çukur (Bu çukurluk kafa bütününde foramen jugulare’yi yapacaktır);
4) bu çukurluğun dışyanında bir oluk ve bunun ucunda bir delik;
5) bu jugular çukurun da önünde carotis kanalının dış ağzı;
6) carotis kanalı ile jugular çukur arasında Jacobson kanalcığının dış deliği;
7) karotis kanalı önünde pürtüklü bir yüzey vardır bu pürtüklü yüzeye yutağın yukarı ucu Eustachi borusunun kıkırdak parçası, yumuşak damak kaslarından musculus levator veli palatini yapışır.
Kenarlar; Pyramis’in üst, ön, arka ve alt olmak üzere dörtkenarı vardır.
Üst kenarında, piyeste içinde sinüs petrosus superior’un bulunduğu sulcus cristae pyramidis görülür.
Ön kenar ında, arkada Glaser yarığı, daha önde temporalin skuama parçası ile pyramis parçasının birleştiği ve kafa bütününün de içinde spina ossis sfenoidis’in yerleştiği açı vardır.
Ön kenarın en ön bölümü kafa bütününde foramen lacerum’u yapmağa yardım eder.
Arka kenarında arkada fossa jugularis’in arka ve dışyan sınırı üzerinde indsura jugularis adı alan bir çentik gösterir. Bu çentik kafa bütününde occipital’in eş çentiği ile birleşerek arka yırtık deliği yapacaktır. Bu çentik küçük, keskin bir dikenle ikiye ayrılır.
Arka kenar üzerinde bu çentiğin önünde çok kere üçgen biçiminde fossula petrosa adı alan bir çukurcuk bulunur ki bunun dibine koklea kanalcığının dış deliği açıldığı gibi piyeste bu çukurcuk içinde Andersche ganglionu bulunur.
Alt kenarı, pyramis’in ön alt yüzünü arka alt yüzünden ayırmakta olup arka kısmı bundan önce alt ön yüzde gördüğümüz timpan kemiğine ait laminanın crista tympanica adı alan keskin alt kenarıdır. Daha ön bölümü içinde piyesde Eustachi borusunun kıkırdak parçası bulunduğu oluk vardır.
Taban; Pyramis’in tabanının hemen bütünü kemiğin mastoid parçası ile birleşmiştir; yalnız bu birleşme hizasında temporal kemiğin dışyan yüzünde görülen dışkulak yolu ağzı ile onun devamı olan dışkulak yolu vardır. Bu porus, elliptik biçimde olup büyük ekseni yukarıdan aşağıya ve biraz önden arkaya doğrudur. Dışkulak yolunun yukarı duvarı skuamanın ön alt ve arka duvarları da timpan kemiğinden meydana gelmiştir.
Pyramis’in tepesi kesik olup karotis kanalının iç deliğini (apertura interna canalis carotici) gösterir.
Tepe, kafa bütününde sfenoidin cismi ile büyük kanadın arasındaki açıya girmiştir, Pyramis’in tepesiyle, sfenoidin cismi ve büyük kanadı arasında çevresi girintili çıkıntılı olan bir aralık bulunur. Ön yırtık delik adı alan bu aralık sfenoidin lingula adı alan sivri çıkıntısı ile iki bölüme ayrılır; içyandaki bölümün içinde piyesde arteria caroüs interna bulunur; dışyandaki bölümü ise bir bağ dokusu ile kapalı olup içinden nervi petrosi geçer.
3. Mememsi parçası; Bu parça, temporalin arka-aşağı bölümünde ve dışkulak yolu arkasındadır; 2/3 bölümü, ön ve iç yanda pyramis ile, 1/3 bölümü de, ön ve dışyanda skuama ile birleşiktir; bunun bir kafadışı yüzü, bir kafaiçi yüzü, bir de çevresi
vardır.
Dış yüzü; Bu yüz üzerinde, bazan pars squamalis’in pars petrosa ile birleşme yerine ait bir artık olan sutura mastoideosquamalis görülür. Bu dik:ş’n doğrultusu, arkadan öne ve yukarıdan aşağıyadır.
Mastoid parça dış yüzünün 3/4 arka ve alt bölümü, boyun kaslarının bir kısmının yapışmasına ait pürtüklülük gösterir; arka kenarın ortalarına yakın olarak görülen delik foramen mastoideum’dur. Mastoid parçanın 1/4 ön – üst bölümü ise oldukça düz olup, burada dışkulak yolunur, arka ve üstünde spina suprameatum denen küçük bir dikensi çıkıntı, bunun da hemen arkasında, ortalama bir santimetre kare genişliğinde, delikli ve kalbursu bir alan vardır.
Mastoid parçanın dış yüzünün alt bölümü, aşağıya doğru bir çıkıntı gösterir, mastoid çıkıntı denen bu çıkıntının da dışyan yüzü, boyun kaslarının bağlarının yapışmasına ait pürtüklülük gösterdiği gibi, bu çıkıntının içyan yüzünde de musculus biventer’in arka bölümünün yapışmasına mahsus, önden arkaya doğru inci-sura mastoidea denen bir yarık bulunur; bu yarığın da daha iç yanında, yine önden arkaya doğru bulunan oluğa, piyeste içinden geçen arterin adı verilir (sulcus arteriae occipitalis).
İç yüzü; Burası konkav bir çukurluk halinde olup kafa bütününde, kafa boşluğunun en arka bölümündeki fossa crani occipitalis’i yapmaya yardım eder. Bu yüzün üzerinde, yukarıdan aşağıya ve arkadan öne doğrultuda, bir S şeklinde kıvrım gösteren oluk, sigmoid oluk adı alır; bu oluğun ortasına doğru ve arka kıyı üzerindeki delik, foramen mastoideum’un iç deliğidir.
Mastoid parçanın çevresi; önde pars squamosa ve pars petrosa ile yukarıda parietal, arka ve altta da occipitalle eklemleşir.
Temporal’in iç yapışı; Bu kemik içinde: 1) Kulak yapısına giren boşluklarla. 2) karotis kanalı, 3) sinir kanalları vardır.
1) Kulak yapısına giren boşluklar şunlardır:
a) Dışkulak yolu
b) Ortakulak (Ortakulağın timpan boşluğu ve Eustachi borusu pyramis içinde: antrum ve mastoid hücreleri, mastoid parçası içinde olup, bunlar kulak bahsinde gözden geçirilir.)
c) İçkulak (içkulağın kemik parçası da pyramis içinde olup kulak bahsinde okunur.)
ç) İçkulak yolu (içkulak yolu da kemik labirent denen içkulağın kemik parçasında okunmakta ise de, içkulak yolunu burada kısaca gözden geçirmek lüzumludur.)
içkulak yolu; Bu yolun porus acusticus internus denen, oval biçimdeki ağzı pyramis’in arka-üst yüzünde olup, ekseni önden arkaya ve içten dışa doğru eğiktir: piyeste içinde nervus statoacusticus, nervus facialis, nervus intermedius ile ganglion vestibuli bulunan, bu yolun dibi içkulakla komşu olup enine bir ibikle üst ve alt iki parçaya ayrılır. Üst parçada önde ve arkada olmak üzere iki alancık vardır; ön alancıkta Falîop kanalının (yüz siniri kanalının) başlangıcı olup, yüz siniri ile nervus intermedius’un pyramis içine girdiği delik burasıdır; dibin üst – arkadaki alancığı ise deliklidir ve area vestibularis utriculoampuüaris adı alır; buradan denge sinirini meydana getiren dalcıklar geçecektir.
İçkulak yolu dibinin alt parçasında da ön ve arka iki alancık vardır ki, ikisi de deliklidir. Arkadaki; area vestibularis saccularis, öndeki de; tractus spiralis foraminosııs adı alır ki bunlardan da işitme ve denge sinirlerini meydana getiren iplikler geçecektir.
2) Karotis kanalı; Arteria carotis interna’taa içinden geçtiği bu kanal, piramidin arka – alt yüzünden, apertura externa canalis carotici ile başlar ve önce dikine yükselerek ve birkaç milimetre sonra da, bir dirsek yaparak öne ve içe doğrulur; ve piramidin kesik tepesinde apertura interna canalis carotici ile sonlanır.
3) Karotiko – timpanik kanal; Karotis kanalının yükselen parçasının dışyan duvarından başlayan bu kanai, ince ve kısa olup da ortakulağın timpan parçasının ön duvarına gider; içinde aynı addaki sinir ve arter vardır.
4) Falloppia kanalı; İçkulak yolu dibinin üst – ön alacığından başlıyarak foramen stylomastoideum’da sonlanan bu kanal içinde, nervus facialis ile nervus intermedius vardır. Bu kanal pyramis içinde ilerlerken, üç ayrı doğrultuda, üç bölümle bunlar arasında iki dirsek gösterir.
Birinci bölüm 3 – 4 milimetre olup, dışa ve biraz öne doğrultuda ve pyramise dikey durumdadır.
İkinci bölüm, bir santim kadar olup, arkaya dışa ve biraz da aşağıya doğru ilerleyerek, piramide hemen paralel bir durum gösterir.
Bu iki parça arasında, kanalın birinci dirseği vardır ki, bu pyramis’in üst ön yüzündeki hiatus canalis nervi facialis ile birleşiktir.
Kanalın üçüncü parçası 10-15 miimetre kadar olup, ikinci bölümle kendi arasındaki ikinci dirsekten başlayarak dikey bir doğrultu ile foramen stylo-mastoideum’da sonlanır.
5) Jacobson kanalı; Fossa jugularis’le canalis caroticus’un d:ş deliği arasında, bu kanalın alt deliği bulunur. Bu delikten başlayan kanal yukarıya ve dışyana doğru ilerleyerek, ortakulağın timpan parçasının alt duvarına açılır.
6) Mastoid kanalcığı; Fossa jugularis’in, dışyan duvarı üzerinde ve bir ince oluk ucunda bulunan delikten başlayan bu kanalcık, Falloppia kanalının son bölümü ile birleşir.
