Mide ve sindirim sistemi hastalıkları

Helicobakter adlı bir bakterinin, ağrı kesici ilaçların, hatalı beslenme alışkanlıklarının bu hastalıkların ortaya çıkışında önemli rol oynadığı düşünülüyor.

Mide bağırsak hastalıklarıyla ilgili şikayetler hastanelere en önemli başvuru nedenleri arasında. Şişli Etfal Hastanesi Gastroenteroloji Kliniği’nden Doç.Dr. Levent Erdem, öncelikle gastrit, nedenleri. görülme sıklığıkonusunda bilgiler verdi: “Son yıllarda görülme sıklığında bir artıştan söz etmek mümkün. Özellikle bağırsak hastalıklarında artış daha çok söz konusu. Bunun nedeni de özellikle gelişmiş ülkelerdeki diyet alışkanlıklarından. Lifsiz gıdalarla beslenme nedeniyle bağırsak hastalıklarında artış var. Mide hastalıkları yönünden baktığımızda ise helicobacter adlı bakterinin son 20 yılda keşfedilmiş olması ve onun mide hastalıklarındaki öneminin anlaşılması. Ayrıca tüm dünyada önemli bir problem olan ağrı kesici ilaçların kullanımının artması. Yaşamın uzamasıyla bu ilaçları kullanan insan sayısının artması nedeniyle bu problemlerde bir artış var diyebiliriz.
GASTRİT
Doç.Dr. Erdem, gastrit konusunda ise şunları söyledi: “Gastrit, kısaca mideyi koruyan mukozanın iltihaplanması olayı. Gastrit ve ülseri anlatmadan önce mideyi koruyan ve saldıran faktörleri bilmek lazım. Çünkü ikisinin de aslında tanımlanması orada saklı. Çünkü midenin bir mukus salgısı var, bir hücre yapısı var, kendini koruyan bir hücre yapısı… Bir takım somotostatin, prostogiraldin denen, mideyi koruyan faktörler var. Bunlar bir takım hormonlar ve yağ asitleri. Bu koruyan faktörlerle mide aslında gıdaları sindiriyor. Mesela eti sindiren mide de bu asit salgısına rağmen kendinde normalde bir şey olmuyor. Ama bir yandan da bu koruyucu faktörlerin yanında mideye ve sindirim sistemine saldırabilen faktörler. Bunlar asit salgısının artması. Onun dışında helicobakter denilen bakteri ve ağrı kesici ilaçlar. İşte gastritle ülser olayındaki oluşma burada saklı. Siz, eğer bu koruyucu faktörleri bozarsanız, saldırgan faktörleri arttırırsanız hastalıklar başlıyor. Öncelikle iltihap, gastrit olayı başlayabiliyor. Bazen de ülser olabiliyor.”
Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Bu tabi kişinin genetik yapısı ve bulunduğu çevresel koşullar, stres faktörüyle birleşip hangi hastalık tablosunun karşımıza çıkacağı ortaya çıkıyor. Yani, kişisel özelliklerle beraber, bu salgırgan ve koruyucu faktörler arasındaki denge bozuluyor. Ve ona göre hastalıklar çıkabiliyor. Öncelikle gastritten bahsedelim. Gastrit, hakikaten bizim toplumda insanlara sorsanız 10 kişiden 6’sının, 7’sinin hatta yarısının veya daha fazlasının gastritim var dediğini duyarız. Hakikaten bunların önemli bir kısmı da gastrit olabilir ama bir şeyi vurgulamak lazım. Gastrit tanısı patolojik bir tanımdır. Yani, midede parça alınıp, mikroskop altında incelenip verilen bir tanıdır. Yoksa her gastrit demenin gastrit olmadığını bunların önemli bir kısmı da kötü sindirim olayı. Yani, midede rahatsızlık hissi olabilir, yemeklerden sonra dolgunluk hissi olabilir. Yanmalar olabilir, gaz hissi olabilir, şişkinlik hissi olabilir. Zaman zaman ağıza acı su gelmesi, özellikle mideyle yemek boru arasındaki kapak fonksiyonu da bozuksa, buna ilave olabilir. Bütün bunların nedeni bir gastrit de olabilir, bir ülser de olabilir. Hatta bir kanserin başlangıcı bile olabilir. Bu ancak tetkiklerle adı konulabilen bir şey… Sadece muayeneyle tanısı konulabilecek bir kavram değil.”

ÜLSER
Ülser hastalığı ile bilgiler veren Doç.Dr. Erdem, “20. yüzyıl ülser konusunda, özellikle son 30 yılı, çok önemli gelişmeler oldu” diyerek devam etti: “Bu önemli gelişmeler de ülser hastalığının tedavisinde bize çok büyük silahlar verdi. Ülser, biraz önce bahsettiğim şikayetlerde, bir ülser hastasında genelde klasik şeklinde, günümüzde artık klasik şekilleri çok göremiyoruz, çok değişik ilaçlar kullanılıyor. Ama klasik şeklinde biraz önce bahsettiğim dispepsi dediğimiz şikayetlere ağrı ilave olur. Ağrı, özellikle epigastrium dediğimiz karnın iç orta bölgesindedir. Ve bu ağrı atakları açlıkla olabilir. Bazen yemekten kısa süre sonra olabilir, mide veya onikiparmak bağırsağında ülserin olmasına göre. Ve bu ağrı gece uykudan uyandırır. Bu bizim için çok önemli. Uykudan uyandıran bir ağrı ve dispepsi dediğimiz o şikayetlerle beraber varsa, ülseri de çok düşünmemiz lazım. Ülser için son 30 yılda çok önemli gelişmeler olduğunu söyledim. Belki 21. yüzyıl ülserin ortadan kaldırılacağı yüzyıl da olabilir.”
HELİCOBAKTERİ
Helicobakter olayını, şikayetlerle birebir bağlamamak gerektiğini belirten Doç.Dr. Erdem, Bu yanlış bir inanış. Yani, helicobakteri ortadan kaldırdım, benim şikayetlerim ortadan kalkmadı. Helicobakter, örneğin bir ülser hastasında bu bakteri varsa, biz, bu bakteriyi mutlak ortadan kaldırıyoruz. Neden kaldırıyoruz? Bir, ülserin tedavisine katkısı var. İki, ülserin tekrarlamasını önlüyoruz. Ama bu hastamızın şikayetleri, şu anlama gelmiyor. Helicobakteri var, onun için mide şikayetleri var. Hayır… Yani, bizim fonksiyonel dispepsi dediğimiz bir grup var. Bunlarda helicobakteri tedavi edip etmeme hususu bile tartışmalı. Onun için öncelikle bu helicobakterin olması dışında, hastamızda problem nedir, ne tesbit edilmiş. Yani, ülser mi var, gastrit mi var. Helicobakter tedavi edilince şikayetler ortadan kalkacak diye birebir ilişki yok. Ama altında yatan hastalık bilinirse, belki hastamızın nonülser dispepsi dediğimiz bir şikayeti var. O dispepsiyi azaltacak ilaçlarla beraber…
Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Diyet konusu çok tartışmalı bir konu. Çünkü diyet konusunda şunu kullanmayın, şunu alın yönünde yapılan çalışmalarda bilimsel veri olarak aslında bugüne kadar kabul edilen en önemli şey sigara. Hastamız sigara kullanıyorsa, bırakacak. Bu arada acı, ekşi gıdalara karşı kendisinin tesbit ettiği bir problem varsa, bunları azaltacak. Ama helicobakter artı belirtilerle birebir ilişki yok.”
Helicobakterinin yaygınlığı ile ilgili olarak ise Doç.Dr. Erdem, şu bilgileri verdi: “Türkiye ve Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için çok önemli bir bakteri. Bir kere önemini vurgulamak için şunu söylemek lazım. 1994’te Dünya Sağlık Örgütü, helicobakteri birinci derecede kanserojen ilan etti. Yani, kansere neden olan bir faktör. Ve bizim için önemini, bizim gibi gelişmekte olan ülkeler için önemi, toplumumuzda sık bulunuyor, helicobakter. Bizim yaptığımız çalışmalar ve ülkemizdeki değişik grupların yaptığı çalışmalarda, helicobakterle ilgili hiçbir şikayeti olmayan insanlarda bile, bizde yüzde 78 pozitif. Batıyla karşılaştırıcı bir rakam vereyim. Örneğin batıda, gençlerde ve çocuklarda oran yüzde 10, yüzde 20. Bizim toplumumuzda yüzde 50. Hele 50 yaşın üstünde batıda gelişmiş toplumlarda rakam yüzde 50’lilere çıkıyor. Bizlerde yüzde 80’lere, 90’lara çıkıyor. Onun için helicobakter pilori, ülke hijyen şartları sanitasyon şartlarından kaynaklanan nedenlerle yüksek oranda pozitif. Bu neden önemli. Mesela batıda 50 yaşın üstünde insanların yarısında gastrit olduğu söyleniyor. Bizde daha genç gastritler görme ihtimalimiz var. Çünkü bizde genç popülasyonda helicobakter pilori var. Gastrit de helicobakterin rolü ortaya konuldu. Önemli bir grup gastrit, helicobakter pilorinin rolü var. O bakımdan ülkemizde helicobakter olayı önemli bir faktör. Ve üst sindirim sistemi hastalıklarında önemli bir yeri var.”
GENETİK İLİŞKİ
Mide ve bağırsak hastalıklarında genetik yapının önemi olduğunu belirten Doç.Dr. Erdem, konuyla ilgili olarak devam etti: “Tek neden değil ama o faktörler içinde genetik yapının da bu hastalıklara uygun olması gerekiyor. Ailesinde bu tip şikayetlerin olması, hakikaten sindirim sistemiyle ilgili bir problemin olabileceğini düşündürür.”
Sigara konusunada değinen Doç.Dr. Erdem, konuyla ilgili olarak söyle devam etti: “Ailede bu ülser hikayesi fazlaysa, onlarda daha küçük bireyler helicobakteri pozitif tesbit ediyoruz. Bir de sigara. Şimdi, ülserde aile içerisinde önemini vurguladık, helicobakterin önemini vurguladık. Bir de yapılan çalışmalar göstermiş ki, sigara ülserin tedavisini güçleştiren, ülser oluşumuna katkısı olan bir faktör. Öncelikle sigarayı bırakmakda yarar var. Bir takım günlük tedavilerle geçiştirirse, bu kadar risk faktörü olduğu için umulmadık bir anda ülserin komplikasyonları dediğimiz kanama ve delinme gibi problemlerle hasta karşımıza gelebilir.”
SOĞUK ALGINLIĞIYLA İLİŞKİSİ
Doç.Dr. Erdem, “soğuk algınlığıyla şöyle bir ilişki olabilir” diye başlayarak, şöyle devam etti: “Soğukalgınlığında bir takım ağrı kesici, aspirin ve benzeri ilaçlar kullanılıyor olabilir. Zeminde eğer sindirim sistemiyle ilgili bir problem varsa, bu problemleri gizli olan hastalığı, kullanılır ilaçlar ortaya çıkarıyor olabilir. Böyle bir ilişki olabilir. Bazı virütik olaylarda genel olarak bütün mukozalar etkilendiği gibi, sindirim sistemi mukozası etkilenebilir. Ve mukozanın olduğu her yerde bir takım şikayetler olabilir. O da etkileyebilir, böyle bir ilişki de olabilir.”
HATALI İLAÇ KULLANIMI
Hatalı ilaç kullanımının sadece Türkiye’ye has bir problem olmadığını, Amerika’da marketlerden alınabildiğini belirten Doç.Dr. Erdem, şunları açıkladı: ” Genel olarak dünyanın bir problemi bu. Ama ülkemizde de büyük bir problem. Şimdi bir kere iki konuyu iyi ayırdetmek lazım. Aspirin, ağrı kesici ilaçlar bir takım hastalıklarda gerekli olduğu için var. Mesela aspirinin son yıllarda özellikle kan pıhtılaşmasına engelleyici etkisinden dolayı kalp hastalarında da yaygın kullanılıyor. Şimdi, burada bizim söylediğimiz şu. Bu ilaçları gereksiz kullanmayalım. Bir soğuk algınlığı var, başım ağrıdı. Hemen bu tip ağrı kesici kullanıp, rahatlama yolu, bizim yolumuzda. Hatta birbirine verir insanlar. Bu yanlış… Bir kere gereksiz kullanmayacağız. İki, bu ilaçları dediğim nedenlerle kullanmamız gerekiyor. O zaman daha önce bir ülsek hikayemiz var, daha önce geçirdiğimiz kanama şikayeti varsa. Veya zaman zaman ekşime, yanma şikayetlerimiz varsa…. Ve böyle bir ilacı da kullanmamız gerekiyorsa, bunu mutlaka bir uzmana danışarak kullanacaksınız. Bu çok önemli.”

İNVAZİF OLMAYAN YÖNTEMLER
Hiçbir şikayeti olmayan hastada helicobakterin tespiti ile ilgili olarak ise “tüm dünya bunu tartışıyor diyen” Doç.Dr. Erdem, devam ediyor, “İnvazif dediğimiz bir takım girişimle yapılan tetkik yöntemleri var. Bir de invazif olmayan yöntemler var. Şimdi hiçbir şikayeti olmayan kişide helicobakter piloriyi tarıyalım mı? Dünya bunu tartışıyor. Maliyet olarak bunun ekonomik olmadığı düşünülüyor. Ancak ailede kanser hikayesi varsa, bu taramayı mutlaka yapmak lazım. Şimdi invazif olmayan yöntem nedir? Kanda antikor tespit edililiyor, helicobaktere karşı kanda bir taraması var. Ama hiçbir şikayeti yok, hiçbir risk faktörü yok, ben gittim kanda baktırdım, helicobakterim pozitif, o zaman bu mikrobu tedavi ederim fikri şu anda dünyada kabul edilen bir fikir değil. Çünkü siz eğer o bakterinin, hastalık yapan, çünkü suçları var, hastalık yapmayan suçları var. Onun için sadece kanda tesbit edilip, tedavi edilmesi henüz kabul edilmiş bir fikir değil.”
Doç.Dr. Erdem, devam ediyor, “Onun dışında siz, ilaçlarla ortadan kaldırsanız bile bakteriyi, kandaki tetkiklerde bir yıl pozitif kalabiliyor. Bu yöntem onun için bir tarama testi olarak, toplumda ne kadar var diye yapılabilir. Son yıllarda ülkemizde de başladı; dışkıda helicibakter antijenini tayin edebiliyoruz. Bunu özellikle tedavi ettiğimiz hastalarda tekrar tekrar endoskopi yapmamak için. Örneğin ülser tespit ettik endoskopide, sonra bunun helicobakterini tespit ettik, tedavi ettik. Daha sonra bir daha endoskopiyle hastamızı yormamak için dışkıda tahliller yapılabilir. Nefes testi var. Ülkemizde henüz yaygınlaşmadı. Üreli radyoaktif maddeler verilerek, bunun solunum havasında, karbondioksite dönüştürmesi ve nefesle bunun tespit edilmesine dayanan… Bu da noninzavif testi… Onun dışında bizim hastalıkla beraber olan kişilerde ise tetkiklerinde endoskopik tetkik altın standarttır. Ve tabi ki patolojik tetkik.”
İNCE BAĞIRSAK TIKANIKLIĞI
İnce bağırsaktaki tıkanma ile ilgili olarak ise Doç.Dr. Erdem, şu bilgileri verdi: “İnce bağırsak tıkanıklığının alarm bulguları endoskopide ile tesbit edilir. Gıda tortusunun olması, daha geride ince bağırsak düzeyinde bir tıkanmayı yapan nedeni düşündürebilir. Bunun değişik nedenleri var. Oradaki yapışıklıklara bağlı olabilir, bir tümöre bağlı olabilir. Bu yapışıklığın nedenine göre bunun tekrarlayıp tekrarlamayacağını söylemek mümkün. Yalnız burada yeri gelmişken, saptanan ülserlerde genel olarak, şimdi 12 parmak bağırsağında ülser saptadığınız zaman yüzde 90-95 helicobakterle alakalı. Ama midede ülser saptanırsa farklı bir olay. Yüzde 75-80 belki helicobakterle ilgili olabilir ama kullanılan ağrı kesici ilaçlara bağlı olabileceği gibi, bazen midedeki ülserlerin altında kanser hastalığı olabilir. Onda başka bir neden var. Midede ülser tespit edildiği zaman mutlaka biyopsi alırız. Bu, hakikaten mide ülseri mi, yoksa bu ülserin altında başka bir şey var mı? Ülser görünümlü bir tümör olmasın.”
TESBİTİ
“Günümüzde mide hastalıklarında en önemli tespit yöntemi; şimdi radyoloji vardı ama radyoloji son yıllarda bize yeteri kadar yardımcı olmuyor” diyen Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Çünkü endoskopi denen yöntemle, ucunda kamera bulunan bir aletle, ağızdan girilerek, yemek borusu, mide ve 12 parmak bağırsağı incelenebiliyor. Kesin tanı yüzde 100’e yakın konulabilir. Bu tabi yapan kişinin deneyimiyle de alakalı ama ciddi ellerde yüzde 100’e yakın teşhis konulabilir. Çünkü aynı zamanda sadece görmek değil, midenin içini giriyoruz, ilerliyoruz. Biyopsi de alabiliyoruz çünkü bu tetkik sırasında… Mesela gerektiğinde, tetkik sırasında, bir kanama varsa, örneğin ülserin en önemli komplikasyonlarından biri de kanama. O kanamayı anında kanayan damarın etrafına uygun ilaçları vererek dondurabiliyoruz, kanamayı durdurabiliyoruz. Bu da komplikasyonlarda bile cerrahiye gerek kalmama imkanını bize yaratıyor. Çok önemli gelişmeler tabi, son yüzyılın son çeyreğinde, son 30 yılında olan çok önemli gelişmeler.”
İLAÇLAR
Hangi tip ilaçların kullanıldığı konusunda ise Doç.Dr. Erdem, “bir kere ülser tedavisiyle ülser olmayan tedavisi diye ayırdetmek lazım” diyerek başlıyor ve konuyla ilgili olarak şöyle devam ediyor: “Şimdi, ülser varsa ve helicobakter pilori denen bakteriyi de tespit etmişseniz. Bir de yanlış bir inanış var. Antibiyotik alıyorum, ülserim geçmiyor. Bu öyle bir şey değil. Antibiyotik burada takımda rol alan ilaçlar. Asiti azaltan çok güçlü ilaçlar var. Bunların yanına iki antibiyotik koyarak tedavi ediyoruz ülseri. Bu antibiyotikler bir hafta veya 14 gün asiti azaltan ilaçlarla kullanılıyor. Daha sonra 4-6 hafta dahi asit çözücü ilacımıza devam ediyoruz. Bu tedavinin iki amacı var. Bir, ülseri tedavi etmek. İki, ülserin tekrarlamasını önlemektir. Mesela, Türkiye’de çalışmalarımızda da gösterdik. Değişik çalışmaları da var. Hasta ülser nedeniyle kanıyor. Fakat bakteri tedavisi yapılmıyor. Ve bir süre sonra tekrar oluyor kanaması. Halbuki bakteriyi ortadan kaldırdığınızda bu kanama riskini yüzde 2’lere 3’lere indiriyorsunuz. Ama bakteriyi kaldırmazsanız, yüzde 50-60’larda tekrar kanama riskiniz var. Çok önemli bir husus. Doç.Dr. Erdem, devam ediyor: “Onun dışında ülser değilse, gastritse, burada kişinin diyet alışkanlıklarını, kendisine zararlı olan gıdaları, kişiye göre değişebiliyor bu, uzaklaştırmak. Onun dışında gastrit için anti asit tedavileri kullanmak lazım. Yalnız, gastriti burada çok iyi vurgulamak lazım. Gastrit sadece midenin iltihabı denen masum bir olay değil. Çünkü bu midenin iltihabı olarak başlayıp, zaman içinde asit salgılayan verilerin ortadan kaybolmasıyla o zeminde atrofi gelişiyor. Gerileme ve daha sonra bağırsak epitaline dönüşme dediğimiz durum ve ondan sonra kansere giden bir süreç var. Bu hastaların takip edilmesi lazım. Çünkü ailesinde mide kanseri olan kişilerde yapılan çalışmalarda atrofit gastrit oranı olmayan kişilere 20 kat fazla tespit edilmiş.”

kaynak
http://www.ntvmsnbc.com