Kirmizi Sari ve Siyah Yaralar

Kırmızı-Sarı-Siyah (KSS) Sistemine Göre Sınıflama

Yukarıda sözü edilen yara sınıflamaları yara ile ilgili yoğun kli­nik bilgi ve beceri gerektirmektedir. Fakat günümüzde sağlık bakı­mında giderek kabul gören bir yaklaşım da evde bakımdır. Bu bağ­lamda basit bir sınıflama sistemine gereksinim olduğu düşüncesiy­le bu bölümde KSS sisteminin ne olduğundan nasıl kullanılacağın­dan söz edilecektir.

KSS sistemi ilk kez Cuzzell (1988) tarafında tanımlanmış daha sonra Krasner (1995) ve Boltiller (1996) tarafından geliştirimiş ve uygulamaya konmuştur. Bu sistemin ülkemizde henüz yaygın ola­rak kullanılmadığı gözlenmektedir.
KSS sisteminde primer ya da sekonder iyileşmeye bırakılan açık yaralar kırmızı, san, siyah ya da karışık olarak sınıflandınlmaktadır. Bu sistemde yaranın hangi iyileşme aşamasında olduğu belirlenir.

Kırmızı Yaralar.- İnflamasyon, proliferasyon ve maturasyon süreçlerinden birinde olan temiz yaralardır.

San Yaralar: İnfekte veya fıbrinöz yara kabuğu içeren, iyileş­meye hazır olmayan yaralardır.

Siyah Yaralar: Nekrotik doku içerirler ve iyileşmeye hazır de­ğildirler.
Yaranın iyileşme sürecindeki tedavi seçenekleri de direkt olarak bu sistemle ilişkilidir. Örneğin; kırmızı yaralar, temiz ve nemli tutu­larak iyileşme süreci desteklenirken, sarı yaralarda enfeksiyon te­davi edilir, nekrotik dokular temizlenir, siyah yaraların iyileşmesin­de ise, öncelikle eskar çıkarılır.

Kırmızı Yaralar
Kırmızı yaralar genellikle normal olarak iyileşen yaralar olup “üç R” diye tanımlanan reaksiyon, rejenerasyon ve remodeling (yeni­den şekillenme) süreçlerinden geçerler.

Reaksiyon Süreci: Travmanın tipine ve kaynağına bakılmak­sızın organizmanın yaralanmaya yanıtı inflamasyonla başlar. İnfla­masyon aşamasının inflamatuar hücre erken migrasyon dönemi ve inflamatuar hücre proliferasyon dönemi olmak üzere iki aşaması vardır. Bu yanıtın erken dönemde en önemli elemanı kan damarla­rıdır. Vazokonstrüksiyon ve hemostazı takiben plazma ve doku kaynaklı inflamasyon mediatörleri ile lokal vazodilatasyon ve damar permeabilitesinde artma meydana gelir.

Eğer hasta immünosupresif tedavi almıyorsa ya da başka bir ne­denle immün sistemi baskılanmamış ise, yara çevresinde ödem ve eritem belirgin reaksiyonlardır.

Rejenerasyon Süreci: Bu dönem fıbroblast hücrelerin aktivite-siyle ve yeni kapiller oluşumuyla karakterizedir. Yeni kapiller oluş­tuğu için yaranın görünümü kırmızıdır.

Remodeling (Yeniden Şekillenme) Süreci: Bu dönemde fıb-roblastlar ve damarlar azalır. Fibroplazi sırasında oluşan skar geniş ve yoğun bir kollajen yapıdır. Yeniden şekillenme aşamasında kol-lajen lifler daha organize bir yapıya dönüşürler. Zamanla skar do­kusu daha incelir. Kırmızı renkten gümüş beyazına döner

Kırmızı Yara Bakımının Amacı; yarayı temiz tutmak, meka­nik travmadan korumak ve nemli bir iyileşme ortamı sağlamaktır. Yara reepitelize olsa bile sürtünme ve yırtılma gibi mekanik travma­lardan korunmalıdır.

Sarı Yaralar
İnfekte olanlar ve fıbrinöz doku içerenler olmak üzere iki çe­şit sarı yara vardır. İnfekte yaralar hücresel artık ve lökositleri içeren sarı, açık sarı ya da krem renkli eksuda ile karakterizedir. Yara yatağında bulunan fıbrinöz yara kabuğu her zaman sarı, krem renkli olup, sıklıkla da yumuşaktır. Yara kabuğu bakteriyel proliferasyon için mükemmel bir ortam sağlar. Bu yüzden yara iyileşmesinin iyi olması için bu kabuğun kaldırılması gerekir. Ay­rıca fıbröz doku içeren yara kabuğunu nemli tutmak gerekir. Çünkü; nemli pansumanlar vücudun kendi hücresel elemanları­nın yara kabuğunu eritebilmesi ve otolitik debridmanı kolaylaş-tırabilmesi için gereklidir.

Sarı Yara Bakımının Amacı; eksudayı iltihabı ya da fıbrinöz yara kabuğunu ortadan kaldırmak, bakteriyel kontaminasyon dere­cesini azaltmaktır. Uygun olanı, yara kırmızı bir görünüm alana ve granülasyon başlayana kadar her pansuman değişiminde eksudanın temizlenmesidir. Eğer eksuda ya da yara kabuğu yapışkan bir hal aldıysa, yara irigasyonu ya da debridman gerekir.

Siyah Yaralar
Siyah yaralar hidrasyon miktanna ve yaranın etiyolojisine bağ­lı olarak siyah, gri, kahverengi ve açık kahve rengi olabilirler. Can­sız ve kuru olurlar, kollajen içerirler.
Eskarları sıklıkla kalın ve serttir. Gangren ve geniş 3. derece yanıklar bu grup içinde yer alır. Siyah yaralarda iyileşme için nek­rotik dokunun debridmanı gerekir. Debridmanda hangi yöntemin kullanılacağı yaranın durumuna, olası komplikasyonlara ve has­tanın genel durumuna bağlıdır. Cerrahi, enzimatik, mekanik ve otolitik (hücresel elemanların yara kabuğunu eritmesi) yöntemle­rin hepsi nekrotik dokuyu uzaklaştırmada kullanılmaktadır.

Siyah Yara Bakımının Amacı; bölgeden nekrotik dokuyu uzaklaştırmaktır. Yara kırmızı bir görünüm alıncaya kadar nekrotik dokunun temizlenmesi.yaramn irrigasyonu ya da debridman gerekir.

Karışık Yaralar

Pek çok yara kırmızı ve siyah ya da kırmızı, sarı ve siyah renk­lerin bileşiminden oluşabilir. Karışık ya da çok renkli yaralarda ku­ral çok fazla renk içinden öncelikle siyah sonra sarı ve daha sonra­da kırmızı renkliyi tedavi etmektir.
KSS sistemi, sekonder iyileşmede, yarada yabancı cismin bulun­duğu durumlarda, yine krem ya da kahverengi olan infekte yara­larda, bölgenin rengini değiştiren solüsyonlarla bakımın sürdürül­düğü durumlarda yaranın gerçek renginin belirlenmesi güçleşebilir.Bu özel durumların dışında KSS sistemi yara değerlendirilmesi için çok kullanılışlı bir yöntemdir. Bakım veren herkes onu anlaya­bilir ve kullanabilir.