İyot Eksikligi İyot Eksikliginde Hastaligi

İyot Eksikliği, İyot Eksikliğinden Kaynaklanan Hastalıklar

İyot, vücudumuzda çok az bulunan ve toplam miktarı 15-20 miligramı geçme­yen bir mineraldir. T4 hormonunun yapısında 4 tane iyot molekülü vardır ve ağırlı­ğının %60’ını oluşturur. T3 hormonunda ise 3 tane iyot molekülü vardır. İyot yeter­li alınmadığında tiroit bezi tiroit hormonlarını (T3 ve T4) yeterince yapamaz. Bir toplumda iyot yetmezliğine bağlı olarak oluşan ve yeterli iyot alımıyla önlenebilen veya düzelen tüm hastalıklara “iyot yetmezliği hastalıkları” denir. İyot yetmezliğine bağlı olarak hipotiroidi denilen tiroit bezi yetmezliği (hipotiroidi) ile birlikte boy kısalığı ve zekâ geriliği varsa bu hastalığa kretenizm adı verilmektedir. Kretenizm, iyot yetmezliğinin çok fazla olduğu bölgelerde görülür. Eskiden ülkemizde sık gö­rülürken iyotlu tuz yenmesinin yaygınlaşmasıyla azalmıştır.

İyot yetmezliği, bebeklikten ileri yaşa kadar çeşitli evrelerde farklı hastalıklar yapar. Bu hastalıklar şunlardır:

İyot yetmezliği olan gebelerde düşük sayısı, ölü doğum, doğan bebekte sakat­lıklar olması, doğum sırasında bebek ölümü sıklığında artış vardır

Yeni doğan bebekte oluşan iyot yetmezliği guatra ve tiroit hormon azlığı nede­niyle beyin fonksiyonlarının iyi gelişmemesine ve buna bağlı zekâ geriliğinin orta­ya çıkmasına neden olabilir.

İyot yetmezliği çocukluk döneminde guatr, tiroit bezinde az çalışma (sadece TSH hormon
artışı), beyin faaliyetlerinde bozukluk ve zekâ geriliği, beden gelişim geriliği ve boy kısalığı yapar. İyot yetmezliği olan çocukların zekâ derecesi (IQ) 13 puan daha düşüktür.

Erişkin yaşlarda ise iyot yetmezliği guatr ve beyin faaliyetlerinde bozukluk ya­pabilir.
İyot yetmezliği şu anda bile dünyada önemli sağlık problemlerinden biridir. Dünyada 1 milyar 572 milyon insanda iyot yetmezliği vardır ki, bu dünya nüfusu­nun yaklaşık %30’unu oluşturur. 11.2 milyon insanda ise belirgin kretenizm yani iyot yetmezliğine bağlı tiroit bezinin az çalışması durumu vardır.

Türkiye’de İyot Yetmezliği ve Guatr Sıklığı

1960’lı yıllarda rahmetli Prof. Dr. Selahattin Koloğlu hocamızın yaptığı araştır­malarda Karadeniz yöresinde yetişen bitki ve sularda iyot eksikliği saptanmıştır. Yi­ne bu araştırmalar sonucunda Karadeniz bölgesinde çok yenilen kara lahananın bu bölgedeki guatrdan sorumlu olmadığı, yani kara lahananın guatr yaptığı iddiasının yanlış olduğu saptanmıştır.

1987 Türkiye’de yılında guatr sıklığı %30 olarak belirlenmiştir.
1995 yılında yapılan araştırmada da Türkiye’de okul çocuklarında guatr sıklığı %30 oranında bulunmuştur. Ö zamanki- iyotlu tuz kullanma oranı toplumda %24 olarak saptanmıştır.

Türkiye’de 20 şehirde 1997-1999 yılları arasında okul çağı çocuklarında ultra-son ile yapılan guatr taraması ve toplanan idrarlarda yapılan iyot ölçümleri, bölge­lere göre değişmek üzere, %5-56 oranında guatr olduğunu; ayrıca orta ve şiddetli iyot yetmezliği bulunduğunu göstermiştir. İyotlu tuz kullanma oranı ise artarak tüm Türkiye’de %48’e çıkmıştır.

1999 yılında yapılan çalışmalarda okul çağındaki çocuklarda %31.8 oranında guatr saptanmıştır.
Guatr sıklığı Kastamonu, Aydın, Edirne, Bayburt, Malatya ve Trabzon’da % 40; Burdur, İsparta, Samsun, Kayseri ve Erzurum’da %30 civarında bulunmuştur. Bu oranlar çok yüksek rakamlardır. Türkiye’de iyot yetmezliğine bağlı olarak gelişen guatr en fazla Karadeniz, Doğu Anadolu, İç Anadolu, Kastamonu bölgesi, İsparta ve Burdur bölgesinde saptanmıştır.

İçme sularında şiddetli iyot eksikliği ise Burdur, Bayburt ve Erzurum illerinde saptanmıştır.
1999 yılında Türkiye’de tüm tuzların iyotlanmasına ve iyotlu tuz kullanımının artmasına rağmen 2-3 yıl sonra yapılan araştırmalarda Burdur, Erzincan, Erzurum, Kütahya, Aydın ve Kayseri’de iyot yetmezliği şiddetinde herhangi bir değişiklik ol­mamıştır. Bu illerde iyotlu tuz kullanımının artırılması için acîl önlem almak gerek­mektedir.

Türkiye’de içme sularının yaklaşık %6’sında ciddi iyot eksikliği vardır.

Türkiye’de Tuzların İyotlanması:
Ülkemizde 1999 yılı Temmuz ayından itibaren zorunlu olarak tüm tuzlar iyotlanmaktadır. Günlük 3-6 gram tuz alınmasıyla yeterli iyot sağlanmış olur. Tavsiye edilen günlük iyot alımları şöyledir: Okul öncesi çocuklara 90 mg/gün, okul çocuk­larına (6-12 yaş) 120 mg/gün, Erişkinlere (12 yaş üzeri) 150 mg/gün, gebe ve em­ziren kadınlara: 200 mg/gün’ dür.

Fazla İyotlu Tuz Yemenin Zararları

Günlük 150 mg’dan fazla iyot alınırsa vücudumuzda zararlı etkiler yapar. Bu zararlı etkiler şunlardır:
İyot nedeniyle tiroit bezi yetmezliğinin gelişmesi: Hashimoto tiroiditi gibi has­talığı olan kişiler aşırı iyot alınca tiroit bezinde hormon oluşumu azalır ve tiroit yet­mezliği gelişir.

Fazla iyot alan bazı tiroit hastalarında tiroit bezi fazla çalışır: En önemli komplikasyondur. İsviçre’de iyot alımı 90 mg/gün’den 150 mg/gün’e çıkarıldığında top­lumda hipertiroidi denilen tiroit bezinin aşırı çalışması hastalığı % 27 oranında art­mıştır. Nodüler guatrlı hastalar fazla iyotlu tuz yiyince de tiroit bezinde zehirli gu­atr denen aşırı çalışma meydana gelir.

İyotla oluşan tiroit bezi iltihabı (tiroidit): Fazla iyot almak bazen bağışıklık sis­teminde bozukluk yaparak tiroit bezi iltihabına yol açar. Buna tıp dilinde tiroidit adı verilir.