İnsan Kromozomu Yapisi

İnsan Kromozomundaki Sayısal ve Yapısal Değişmeler

Trizomiler insanda az çok belirgin genetiksel hastalıklara yol açar. Trizomiler otozomal ve gonozomal kromozomlarda izlenir.

Otozomal Trizomiler

Bu şekildeki kromozom anormallikleri 13., 18. ve 21. kromozomlarda açıklanmıştır. Otozomal trizomiler çocuk düşüklerine neden olur.

Bu kromozom anormalliklerinde en çok rastlanan Trizomi 21’dir. Diğer bir ifade ile “MONGOLIZM” denir. Bu arada, moyoz sırasındaki bozulmalarda ortaya çıkan trizomiler mitozda defekt (=bozulma)nedeniyle gelişim döneminde, hücre bölünmesinde her iki kromozom aynı hücreye göçerse de meydana getirilebilir.

Böyle eksik bir mitozun gelişimde ne zaman oluştuğuna göre, gelişmekte olan bireyin büyük veya küçük bölgeleri trizom olabilir. MOZAİK-MONGOLİZM’i bunun için bir örnektir. Monogoloidlerin % 2’sinde hastalık nedeni bu şekilde ortaya çıkar.

Mongoloidlik doğuştan olan ve 600 de 1 olasılıkla en fazla rastlanan bir hasta­lıktır. Hastalığın semptomu vücuttaki bozukluk ve geri zekalılıktır. Doğuştan olan kalp hatası ve rahatça enfekte olma nedeniyle, mongoloid çocukların yaşama şansı düşüktür. Onlardan sadece % 50’si 10 yaşına ulaşabilir. Bu hastalığın nedeni 21 nolu kromozomdur. Hastalığa neden olan bu kromozom diploid kromozom setinde üç adettir. Bu nedenle Trizomi 21’den söz edilir. Başka Trizomiler de vardır. Bunlar çok ağır hastalıklardır. Kromozom sayısındaki değişiklik şu şekilde açıklanabilir; mayoz-da eşleşen kromozomlar ayrılmaz. Bu durum gamet hücrelerinin 24 veya sadece 22 kromozom olmasına yol açar Kromozomların bu şekilde yanlış olarak dağılma olasılığı insanın yaşına bağlı olarak artar. Örneğin 40 yaşındaki bir annenin Trizomi 21’e sahip çocuk doğurma rizikosu oldukça yüksektir. 45 yaşındaki bir annede bu oran 1/50’dir Anenin yaşına bağlı olarak Trizomi 21’nin rastlanma sıklığı artar. Bunda babanın da yaşının rolü vardır.

Kural olarak Trizomi 21 kalıtlanmaz. Mongoloid çocukların ebeveynleri normal kromozom setine sahip­tir. Trizomi 21’in erkek taşıyıcıları muhtemelen steril­dir. Hastalık taşıyıcı dişiler için sağlıklı biriyle evlen­mesi durumunda sağlam çocuk doğurma olasılığı % 50’dir.

Mongoloid çocukların % 8’inde, hücrelerde 46 kromozom bulunur. Buna rağmen bir Trizomi 21 söz konusudur, zira sayısı artan 21 nolu kromozom bu se­fer 14 nolu kromozoma yapışır. Böyle bir mutasyona TRANSLOKASYON; hastalığa da TRANSLOKAS-YON MONGOLOİDÜĞİ adı verilir. Bu hastalık yu­karıda açıklanan Trizomi 21’e göre yaşa bağlı olmayıp kalıtsaldır.

Kromozom translokasyonları kansere neden olabi­lir Bu insandaki BURKITT-LYMPFOM’da kanıtlandı. B-L. B-hücrelerinin çok çabuk büyüyen kanseridir. B-hücrelerindeki değişken translokasyonla bir onkogen (kansere yol açan gizli gen), DNA-dizini yakınma yerleşir ve antikor üretimini artırır. Bu çok aktif olan dizin yeni yerde komşu olan onko genin aktivitesini güçlendirir. Bu mekanizma diğer tümör türlerine yol açar. Ör. B-hücre Lösemisi.

Kromozomal İntersekslik

İnsan cinsiyeti, eşey kromozomları veya GONO-ZOM’lar tarafından saptanır. Kadınlar için normal Kar-yotip, 46 XX ve erkekler için 46 XY’dir. Mayoz sırasında kromozomların yanlış dağılımından gonozom-lar da nasibini alabilir. Bunun sonucunda daha fazla veya eksik sayıda eşey belirleyici kromozom ortaya çıkar. Bu durumda da erkek veya dişi diye bir ayrım

yapmak son derece güçleşir. Böylece kromozoma bağlı intersekslikten söz edilir. Genel olarak gonozomların sayılarında meydana gelen sayısal değişmeler otozomlar-daki gibi çok tehlikeli olmaz

Bunlarla birlikte embriyoların % 95’i ölmektedir. Fenotipik olarak TURNER bireyleri kadmımsıdır; ama ovarların gelişimi ve segonder eşey özellikleri ortaya çıkmaz.

XXX Trizomi

Eğer X kromozomu üç defa görülürse “XXX trizomisi”nden söz edilir. Yurdumuzda bu tri-zomiye sahip kadınların sayısının 40 000-50 000 dolayında olduğu tahmin edilir. Bunlar cüsse olarak çelimsizdir; ama doğurabilirler. Bu kromozom değişmesi kalıtsal değildir; zira bu kadınlar normal kromozom setine sahip çocuklar doğurur. X kromozomu trizomisi ile düşük ve ortalamanın altında olan IQ değeri arasında ilişki vardır.