Yara İyileşme Dönemleri
Yara iyileşmesi, travma ile başlayan düzenli sıralı hücresel, damarsal ve biyokimyasal olayların yeni doku oluşumu ile sonuçlanmasıdır.
Yaralanma şekli ne olursa olsun bütün yaralarda iyileşme süreci aynı sırayı izler. Ancak iyileşme dönemleri ile ilgili değişik düşünceler vardır. Bazı yazarlara göre yara üç bazılanna göre de dört aşa-
Acil Yara Değerlendirme Kriterleri
Yaranın büyüklüğü,
Yaranın anatomik olarak lokalize olduğu yer, Yaranın rengi, (kırmızıları, siyah), Granülasyon yada epitelial dokunun olup olmadığı, Yara içinde boşluklar /sinüsler var mı? varsa eldiven giyip sınırlarının belirlenmesi, Yarada enfeksiyon belirlileri var mı? Yarada drenaj var mı? Yara çevresindeki cildin durumu nasıl?
mada iyileşir. Bu bölümde inflamasyon, proliferasyon ve olgunlaşma (maturasyon) olmak üzere yara iyileşmesi üç dönemde ele alınacaktır.
İnflamasyon Dönemi Yara İyileşmesi
Yaklaşık 0-4 gün devam eden bu dönem iyileşmenin niteliğini belirleyecek kadar önemlidir. Bu dönemin seyrini etkileyen her durum yara iyileşmesini tehlikeye sokar. İnflamasyon döneminde yaralanmaya karşı damarsal ve hücresel yanıtlar oluşur.
Damarsal Yanıtlar
Travmaya karşı görülen ilk fiziksel yanıt vazokonstriksiyondur. 5-10 dakika süren vazokonstrüksüyon ve trombositlerin yaralı bölgeye giderek yara yüzeyinde birikmesiyle pıhtı oluşur, kan kaybı önlenir. Fakat vazokonstriksiyon aynı zamanda kapsamı alanındaki dokunun oksijenlenmesini de baskılar. Yarada oluşan hipoksi ve laktik asidin makrofajlan uyararak doku onarım sürecini başlattığı düşünülmektedir.
Vazokonstrükyon ve hemostazı izleyerek kapillerde vazodi-latasyon ve permeabilite artışı olur. Yaralanan bölgedeki mast hücrelerinden serbestleşen histamin de vazoaktif bir maddedir ve mikrosirkülatüvar permeabiliteyi doğrudan arttırarak venüllerin diletasyonuna yol açar. Gittikçe artan vazodilatasyon sonucu yarada protein miktarı ve savunma hücrelerinin sayısı artar.
Damarsal tepkilerin sonucunda eritem, sıcaklık, ödem ve ağrı gibi tipik inflamasyon belirtileri görülür.
Hücresel Yanıtlar
Hücresel yanıt travmadan ve damarsal yanıtlardan hemen sonra başlar. Kapiller vazodilatasyon nedeniyle artan geçirgenlik, fibri-nojen içeren plazma ve polimorf nükleuslu nötrofıllerin intrasellüler alana sızmalarına neden olur. Nötrofıllerin temel işlevi, bakteriyel enfeksiyonu önlemektir. Enfeksiyon yoksa nötrofıl düzeyi yaralanmadan 48 saat sonra düşer ve alanda makrofajlar ve lenfositler görülmeye başlar.
Makrofajlar, fagositoz yoluyla yarayı temizledikleri gibi, aynı zamanda kollajen oluşumunu stimule ederek, yaralanmış dokunun onarımını stimüle eder, angiogenezis faktörünü ise sek-rete ederek iyileşme sürecindeki en önemli hücre olma özelliklerini sürdürürler.
Yara eksudası, fagositik hücrelerin parçalanması sonucu açığa çıkan hücre içi enzimler ile ölü dokulardan oluşur, sterildir.
Proliferasyon Dönemi
Fibroblastların hızlı kollajen sentez etmesiyle ve yeni kapiller oluşumuyla karakterize olan bu dönem yaralanmadan yaklaşık 3 gün sonra başlar ve 21. güne kadar devam eder. Bu sürede epi-tel hücre hareketleri ile yara tümüyle kapanır. Epitel örtü, elektrolit ve sıvı kaybını önler, yarayı çevreden gelebilecek etkilerden korur.
Yaralanmanın 2-7. günlerine denk gelen fıbroblast göçünden hemen sonra hızla gerçekleşen angiogenezis iyileşmekte olan dokuya besin sağlanmasına yardımcı olur.
Proliferasyon döneminde yarada kollajen sentezi ve kapiller büyüme nedeniyle kırmızı ve üzeri pürtüklü bir granülasyon dokusu oluşur.
Bu dönemde; yaralanmanın 5-15. günleri arasında fıbrab-lastlar yaraya gerilim gücünü kazandıran kollajeni hızla sentez ederler. Besleme yetersizliği durumlarında kollajen yıkım hızı, sentez hızını aşarsa yara gerilim gücünü kaybeder.
OLGUNLAŞMA DÖNEMİ
Yaralanmadan 21 gün sonra başlar ve yaşam boyu sürer. Bu dönemde fıbroblastlar ve damarlanma azalır. Ancak kollajen lifler daha organize bir yapıya dönüşürler. Fakat optimum iyileşmenin sağlandığı durumlarda bile yara hiç bir zaman eski kuvvetinin % 80’inden fazlasına ulaşamaz.
