İmmünoppofilaksi ve İmmünoterapi
Hekimliğin temel görevi, koruyucu hekimlik yapmaktır. Enfeksiyöz ve bulaşıcı karakterdeki hastalıklarla mücadelede hijyen ve bağışıklama esastır. Bu temel korunma tedbirleri pratik olduğu kadar ekonomiktir de. Başarı için, insanların gerekli temel sağlık eğitimini almaları, devletlerin bunu sağlamaları ve daha sonra profilaktik aşılamaları uygulamaya geçirmeleri gerekir. Yaygın aşılamalarla toplumdaki enfeksiyonlara duyarlı bireylerin sayısı azaltıldığı gibi enfeksiyon zincirinin mikrop aleyhine kırılmasına, üreyebilecek duyarlı konakçı bulamamasına ve nihayet enfeksiyonun bölgeden, ülkeden eradikasyonu sağlanabilir. Örneğin insan çiçek hastalığı 1979 yılında dünyada eradike edilmiştir. Çocuk felci (polio) için WHO tüm ülkelerde aşılama çalışmalarını desteklemekte ve izlemektedir.
Aşı, hangi enfeksiyon için kullanılacaksa, o enfeksiyonu yapan tür ve veya cinste mikroorganizmanın konakçıya zarar vermeyecek, bağışıklık sistemini koruyucu seviyede uyarabilecek şekilde öldürülmüş (ölü-inaktif aşı), zayıflatılmış (aktif, attenüe, canlı aşı) hücrelerinden, hücre artıklarından (ekstrak-subunit aşı) veya toksinlerinden (tok-soid aşı) hazırlanabildiği gibi immünojenik yapılarının sentetik olarak üretilmesi (sentetik peptid aşıları) veya bu yapıların sentezinden sorumlu genlerin hastalık yapmayan mikroorganizmalara aktarılması (biyoteknolojik-rekombinant-vektör aşılar) ile de hazırlanabilmektedir.
1. Ölü-inaktif aşılar.
A. Bakteriyel aşılar. Tifo, boğmaca, kolera, paratifo, tifüs, meningokok, pnö-mokok vs.
B. Viral aşılar. Kuduz, Saik polio, İnfluenza.
2. Canlı-Attenüe aşılar.
A. Bakteriyel aşılar. BCG, vs.
B. Viral aşılar. Kızamık, kızamıkçık, kabakulak, Sabin polio,
3. Toksoid aşılar. Tetanoz, botulismus, difteri,
4. Subünit aşılar. Haemofilus influenza, pnömokok, meningokok, E.coli CSIII.
5. Sentetik peptid aşıları. Viral hepatit B, Polivirus VP1 proteini.
6. Rekombinant aşılar. Bu aşılar henüz araştırma düzeyinde olup, E.coli K12 suşla-rını, Vaccinia virusları, Saccaromyces mayalarını taşıt/vektör olarak kullanarak genetik ilavelerle başka mikroorganizmaların bazı immünojenlerinin vektör mikroorganizma hücresi üzerinde sentezlettirilmesi/oluşturulması esasına dayanmaktadır, insanlarda Hepatit B virüsünün core antijeni (HbsAg) genlerini Saccaromyces cereviceae genomuna yerleştirerek, mayaya hepatit B antijeni sen-tezlettirilmiş ve bu antijenler aşı olarak kullanılmaktadır. Hayvanlarda uygulanmak üzere bazı aşılar geliştirilmiştir. (Örneğin 2 farklı virüs geni tavuk çiçek virüsü genlerine rekombine edilerek 3 etkene birden aşı üretilmiştir).
Polivalan ve Kombine Aşılar. Aşılama kampanyalarında bir enjeksiyonla birkaç hastalığa karşı bağışıklık sağlamak üzere üretim aşamasında farklı aşılar biraraya getirilerek üretilir. Bu aşılara kombine aşılar denir. Bir hastalık, bir mikroorganizmanın farklı suşları tarafından oluşturuluyor ve biribirlerine karşı koruma sağlamıyorsa (örneğin grip virus-ları) birden fazla susu birarada bulunduran aşılar yapılır. Bunlara da polivalan aşı denir.
Aşıların İstenmeyen Etkileri. Aşılamalardan sonra aşının türü ve aşılanan insanın genel durumuna göre az yada çok bazı yan etkiler olabilir. Yukarıda bahsedildiği gibi aşı, mikroptan hazırlanır. Ölü bile olsa ihtiva ettiği yapılar insanın immün sisteminde hastalığın küçük bir modelini oluşturarak (antreman yaptırarak) bağışıklık sağlayacaktır. Aşılanan kişiyi rahatsız edebilecek ve dikkate alınması gereken yan etkiler
a. Lokal reaksiyonlar,
b. Sistemik reaksiyonlar ve
c. Aşı şoku olarak sıralanabilir.
Ateşli hastalık geçirenlere, zayıf kondüsyonlulara, kanserlilere, immün yetmezliği olanlara ve genel olarak aşılamadan umulan faydanın olmayacağı kişilere normal insanlar için üretilen aşıların yapılması kontraendikedir.
Son yıllarda immün yetmezlik bulunanlarda, kanserlilerde, otoimmün hastalığı olanlarda, AIDS’lilerde kullanılmak üzere canlı (adenovirus, kızamık, kabakulak, kızamık, kızamıkçık, çocuk felci, varicella-zoster, tifo, BCG, vb), ölü (grip) toksoid (tetanoz), subünit (Hepatit B) ve polisakkarid (Meningokok- H. influenza tip B, Pnömokok) aşılar geliştirilmiştir. Ancak bu aşılarından sağlıklılardaki kadar koruma beklenmemekte, hatta immün sistemi uyarabilmeleri bile önemli kabul edilmektedir. BCG aşısı, vesica ürinaria kanserlerinde terapotik amaçla bile kullanılmaktadır.
