İmmunoloji Nedir Alerji Klinik İmmunoloji

İmmünoloji Nedir, Allerji ve Klinik İmmünoloji

İmmünoloji Ders Notları

Canlılar, doğada bulunan patojen etkenlerden ve yabancı maddelerden kendilerini ko­rumak ve bunları ortadan kaldırabilmek için birçok mekanizma ile donatılmıştır. Ba­ğışıklık, genel anlamda hastalık yapıcı mikroorganizmalara ve yabancı maddelere karşı vücudun genel ve özel tüm savunma sistemleri ile karşı koyması olarak tanımlanabilir. Bir canlıdaki bağışıklık temel olarak 2’ye ayrılarak incelenebilir: 1. Doğal Direnç ve 2. Kazanılmış Bağışıklık.

Bağışıklık, sistemik (tüm vücudu ilgilendiren) ve mukozal (sadece mukozalardaki reaksiyonları ilgilendiren) bağışıklık olarak da ayrılabilir.

1. Doğal Direnç

Bireylerin yapısı ve kalıtsal karakterleri ile ilişkili olarak vücuda giren tüm yabancı maddelere, bütün imkanları ile karşı koyması doğal direnç kapsamı içerisinde ince­lenir. Doğal bağışıklık, nonspesifik bağışıklık, yapısal direnç de denilen bu savunma hattı, canlının genetik, anatomik (deri, tüy, mikroflora, vs), hücresel (makrofajlar, nötrofiller) ve sıvısal (komplement, interferonlar, mukozal salgı ve sıvılar, inflamatuar/yangısal reaksiyonlar) yapısı ile ilgili savunma sistemlerinden oluşur. Hemen he­men her tür yabancı maddeye karşı ilk verilen tepki doğal dirençle ilgilidir. En belirgin reaksiyon fagositoz olup, aşırı fagositik aktivite sonucunda yangı bölgesinde kalan ölmüş makrofaj (PMNL) hücreleri iltihap halinde görürüz. Oldukça önemli olan komp­lement sistemin çalışmasını çoğu zaman farketmeyiz.

Doğal bağışıklık sistemi (her ne kadar tam olarak kazanılmış bağışıklık reaksiyon­larından ayrılamaz ise de) nin başaramadığı veya yetmediği olaylara kazanılmış bağışıklık sistemi yardım ederek vücudu yabancı etkenlerden korumaya çalışırlar.

2. Kazanılmış Bağışıklık

Doğal savunma hattını geçen etkenlere karşı spesifik reaksiyonlar oluşturarak alt etme özelliklerine sahip olan kazanılmış bağışıklık sistemi devreye girer. Bu sistem lenfositler (B ve T lenfositleri) ve bunların etkene özgü ürettikleri maddelerden (antikorlar, lenfo-kinler) ibarettir. Kazanılmış / Özgül/ Edinsel bağışıklık olarak da bilinen bu bağışıklık şekli, bir kere karşılaştığı mikroorganizmanın tüm yapılarını ve bunların diğerlerinde ayrılabilen yönlerini (antijenik determinantlarını-epitoplarını) öğrenerek nasıl mücadele edilebileceğini hafızasına yerleştirmesi ve bir dahaki sefere hazırlıklı olması ile doğal ba­ğışıklıktan ayrılır. Ayrıca doğal bağışıklıktan üstün olan yönünü de bu özellik sağlar. Ör­neğin, kızamık, kabakulak gibi hastalıklara karşı oluşan bağışıklık ömür boyu sürer.

Doğal Dirençte etkili Sıvısal Faktörler

A. İnterferon Nedir, İnterferonlar, İnterferon kullanımı (INF). Mikroorganizma ile enfekte olmuş hücreler (lenfositler, makrofajlar, fibroblastlar vs) tarafından sentezlenen, düşük moleküler ağırlıklı glikoprotein yapısında maddeler olup, enfekte olmamış hücrelerin uyarılarak tedbir almalarını, uyarılmalarını hatta bu hücrelerin enfeksiyona direnmelerini sağlarlar. Alfa, beta ve gamma INF’lar olmak üzere 3 çeşidi tespit edilmiştir. INF-a ve INF-P’nın etkileri dolaylı olup, diğer hücrelere bağlanarak antiviral et­kili maddeler sentezlettirerek görev yaparlar. Interferonlar, sentezlendiği türe özgü olup, başka tür canlıda inaktiftirler. Ancak mikroorganizmaya spesifik ol­madıklarından bir çok etkene karşı immün sistemi stimüle ederek immünmodülatör aktivite gösterirler.

B. Komplement Sistem. Komplement sistemi, insan ve hayvanların kan serumla­rında doğal olarak bulunan Clq’den C9’a kadar olmak üzere 20 kadar protein yapısında alt komponentten oluşan bir sistemdir. İmmünite için mutlak olması gereken bu sistem, 2 şekilde uyarılarak aktifleşir.

1. Klasik Aktivasyon. Vücuda giren mikroorganizmalara antikorların bağlan­ması önemli bir başlatıcı olarak uyarır. Komplement sisteminin Clq kompo-nenti antikor + antijen kompleksindeki mikrop üzerine tutunur, olaya C4, C2’nin katılması C3’ünde bağlanması ile C5-C9’a kadar devam eder ve canlı hücrenin parçalanması (lizis) ile sonlanır.

2. Alternatif Aktivasyon. Bazı durumlarda (bakteri endotoksinleri, slgA’lar, zimozan, hücre duvarı polisakkaridleri vs) komplement sistem, C3’ün bağlan­ması uyarılır ve buradan itibaren klasik aktivasyon yolunu izleyerek devam eder ve lizis ile sonlanır. Buna alternatif veya properdin yada by-pass aktivas­yon yolu denilir.
Komplement sistem, 20 halkalı bir zincire de benzetilebilir. Her hangi bir alt komponentin eksikliği veya bulunmaması sistemin çalışmamasına dolayısıyla doğal ve aktif bağışıklıkta önemli aksamalara sebep olur. Genetik olarak kom­plement eksikliği olanlar birçok hastalığa yakalanırlar.

C. Lizozim. Muraminidaz olarak da bilinen bu enzim, tüm vücut sekresyonlarm-da (gözyaşı, tükürük vs) ve makrofaj hücrelerinde bulunur. Lizozimin, Gram pozitif bakterilerin hücre duvarlarında bulunan PG tabakasını parçalayıcı fonk­siyonu vardır.

D. Laktoferrin (lactoferrin) Sütte yoğun olarak bulunan laktoferrin patojen bakterilerin beslen­mesi sırasında ortamdaki demiri bağlayarak üremelerine mani olarak etkir.

Kazanılmış Bağışıklık

1. Aktif Kazanılmış Bağışıklık (AKB). Konakçının immün sisteminin bizzat uğraşa­rak öğrendiği ve hafızasına kaydettiği bu bağışıklık şekli, ağırlıklı olarak B ve T lenfositlerinin aktivasyonlarının sonucudur. Bu sebeple, AKB’hğı Humoral (Sıvı­sal) ve Sellüler (Hücresel) Bağışıklık olarak incelemek daha doğru olacaktır.

A. Humoral (Sıvısal) Bağışıklık; Mikroorganizmalarla, aktif bir uyarım sonu­cunda B hücrelerinin plasma hücrelerine dönüşmesi ve mikroorganizmanın değişik yapılarına karşı antikorların (IgG, IgA, IgM, Ig E, ve Ig D) sentezlen-mesi ile enfeksiyonun durdurulması ve mikroorganizmaların atılması ile il­gili kısmı kapsayan bağışıklıktır. Doğal bağışıklığın ve Sellûler bağışıklığın yardımlaşarak çalışması ile gerçekleşir. Antikorlar, sentezlenmelerine sebep olan etkenlerle ve onların toksinleriyle hem vücut içinde (in vivo) hem de vücut dışında (in vitro) reaksiyon verme yeteneğindedirler. Ayrıca mikroor­ganizmaların opsonizasyonlarında, virusların nötralizasyonunda, komple-mentinin aktivasyonunda, allerjik reaksiyonlarda, tümör gelişmesinin ön­lenmesinde, antikorlara bağımlı infertilite (kısırlık) de, transplantların atıl­masında (doku reddi) vb birçok immünolojik olayda rol alırlar. Her tepkinin sonunda bellek B lenfostleri oluşur.

B. Sellüler (Hücresel) Bağışıklık, Reaktif Sellüler; Değişiklikler Vücutta makrofajlar veya B lenfositleri tara­fından uyarılan bazı durumlarda da (sitotoksik T lenfositleri) doğrudan aktive olan T lenfositleri, lenfokinler (immünmediatörler, immüntoksinler vs) üreterek, immün sistemi düzenlerler ve tüm hücrelerin aktif bir şekilde çalış­masını sağlayarak vücudun enfeksiyondan kurtulmasını sağlarlar. Yardımcı T (CD + , T4) lenfositleri karşılaştığı antijenleri, duruma göre B- lenfositleri­ne, sitotoksik T (CD8, T8) lenfositlerine, makrofajlara, K (killer) ve NK hüc­relerine dağıtarak işlemelerini sağlar. Baskılayıcı T lenfositleri ise, immün tepkinin dozunu ayarlar ve reaksiyonu sonlandırır. Her tepkinin sonunda bellek T lenfostleri oluşur.

C. Null Lenfositleri, Lenfosit Nedir; Vücutta B ve T lenfositlerinden başka 3. bir lenfosit çeşidi Null lenfositleridir. Tüm lenfositler içinde oranı % 1 civarındadır. K ve NK hücrelerinin bu lenfositlerini uyarımlar sonucunda farklılaşmış/diferensiye olmuş şekilleri olduğu sanılmaktadır. Özellikle antikorlara bağımlı hücresel sitotoksisitede ve kanser immünitesinde bu hücrelerin önemli rolleri bulun­maktadır.

2. Pasif Kazanılmış Bağışıklık. Pasif bağışıklık anneden plasenta veya süt ile alınan antikorlarla, hücrelerle (doğal KPB) olabildiği gibi tetanoz ve kuduz antiserum-ları, yılan, akrep antitoksinleri ile Rh uyuşmazlığı sonucu düşükleri önlemek için uygulanan anti-D antiserumları gibi durumlarda bizzat tedavi için enjeksi­yonla da (yapay KPB) kazanılabilir. Gamaglobulin veya hiperimmün serum uy­gulamaları yapay KPB kapsamındadır. Pasif bağışıklık, alınan antikorların mik­tarı ve biyolojik yarılanma ömürleri ile ilgili olarak kısa süreli bağışıklık sağlarlar.

3. Mukoza! (Lokal) Bağışıklık. Vücudun mukozaları (ağız, barsaklar, göz, ürogeni-tal sistem)’nda gerçekleşen savunma sistemleri ve bu sistemlerin tepkileri lo-kal/mukozal bağışıklık içerisinde incelenir.
İmmün sistem, kendinden olanı (şelf antijenleri), kendinden olmayan (non-self) anti­jenlerden ayırd etmeyi, fötal dönemde öğrenir. Böylelikle kendi antijenlerine (MHC-büyük doku uyuşum antijenleri) immün tolerans (hoşgörü) gösterir. Bu tolerans, sağ­lıklı canlılarda, ileri yaşlara kadar sürer. Kimi organlarda zamanla oluşan atrofiler ve yaşlanmayla gelişen bazı hastalıklar/kazalar ve bunlara müdahaleler, otoimmün tepki­lerin (otoimmünite) ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

Ağız yoluyla alınan, vücuda yabancı bir çok besin maddesi (besin, ilaç, vs) ne karşı ağızda ve özefagusta bazı lokal tepkiler oluşabilecektir. Midedeki HC1 havuzundan geçen bu besinler, öncelikle antijenik yapılarında değişikler oluşmaktadır. Besinlerle alınan maddelerin % 0.002’sinden daha azı orijinal antijenik yapısı ile kalmakta ve emilmektedir. Besinlerin, ağızda başlayan parçalanma işi, mile ve barsaklarda enzimatik ve mikrobiyel fermentasyona tabi tutularak devam etmektedir. Barsaklardaki villuslarda mukozal bir çok immün tepkileşim de gerçekleşmektedir. Besinlerden canlı için anormal derecede immün tepki oluşturanları genellikle ishal, lokal allerji gibi olay­larla ya kısa sürede atılmakta veya emilenlere karşı sistemik tepkiler devam ederek genel allerji oluşmaktadır.

Antikor Sentezi

Bir canlı, antijen özelliği gösteren bir madde ile ilk kez karşılaşıp, makrofajların ve do­ğal bağışıklık maddelerinin yardımıyla işlenerek B lenfositlerine sunulduğunda, fötal dönemde kuşlardaki bursa Fabricius (memelilerde kemik iliği) tan geçerek olgunlaşan ve milyonlarca farklı antijene reaksiyon verebilecek çeşitlilikte B hücrelerinden en uy­gun biri ile temasa geçerek, uyarılmasına, proliferasyon ve diferensiasyon sonucunda plasma hücrelerine dönüşmelerine sebep olur. Plasma hücreleri bu antijene karşı spesi­fik antikorlar (1. uyarımda IgM) üretir. Bellek B hücreleri ile antijenin özelliklerini kaydeder. Buna klonal seleksiyon denir. Burnet tarafından teori halinde açıklandığın­dan Burnet’in Klonal Seleksiyon Teorisi olarak bilinmektedir. Monoklonal antikorla­rın üretilmesinden sonra teori, doğrulanmış ve antikor sentezi için tek açıklayıcı yol olarak kalmıştır. Aynı canlı bir süre sonra aynı antijenle tekrar karşılaşırsa bu sefer daha hızlı biçimde antikor (Ig G) sentezleyecektir. Bu sebeple bazı (inaktif) aşılar 2 veya daha fazla yapılarak daha iyi bağışıklık sağlanır.