Fizik Tedavi de MULTIPL SKLEROZ REHABİLİTASYONU

MULTİPL SKLEROZ REHABİLİTASYONU

Hatırlatma
Santral sinir sistemi Santral sinir sistemi milyonlarca sinir milyonlarca sinir hücrelerinden oluşmaktadır.hücrelerinden oluşmaktadr.
Bu sinir hücreleri ve beyin Bu sinir hücreleri ve beyin arasındaki elektrik arasndaki elektrik uyarıların transferi, aksonveya sinir lifi denilen ve elektrik tellerine benzeyen uzantılarla gerçekleşir.
MiyelinMiyelinise tıpkı elektrik ise tpk elektrik tellerini çevreleyen ve koruyan kablolar gibi, sinir liflerinin etrafını kaplayan ve koruyan yağl bir maddeden olumaktadır.
MiyelininMiyeliningörevi beyin, görevi beyin, omurilik ve diğer vücut omurilik ve diğer vücut kısımları arasında mlar arasında elektrokimyasalmesajların hızlı iletilmesini sağlamaktır.
Genel Bilgi
MS daha çok genç nesli tutan, merkezi sinir MS daha çok genç nesli tutan, merkezi sinir sisteminin (MSS) sisteminin (MSS) enflamatuarenflamatuarve kronik bir ve kronik bir hastalığıdır. hastalğr.
MSS’ninMSS’ninotoimmünotoimmünbir hastalığı olduğu düşünülen bir hastalğ olduğu düşünülen MS, hafif seyrettiği gibi ilerleyici olup, fonksiyonel ve bilişsel bozukluklara da yol açabilir.
Klinik seyri, Klinik seyri, ataklar (ataklar (relapsrelaps)ve ataklar arası iyileşme dönemleri (remisyon)ile seyreder. Ataklar, birkaç saat veya gün sürebildiği gibi birkaç hafta içinde hastayı kötüleştirebilir veya akut bir şekilde başlayabilir.
MS hastalığın esas nedeni MS hastalğın esas nedeni miyelinhasarıdırhasarıdır. .
MiyelinMiyelinhasasrıhassrıen çok en çok beyinde, omurilikte, beyin beyinde, omurilikte, beyin sapında ve optik sinirde sapında ve optik sinirde gelişir.gelişir.
Etyoloji
İmmünolojik / oto İmmünolojik / oto immüniteimmünite
Çevresel Çevresel
ViralViral
Genetik Genetik
TravmaTravma
İmmünolojikmmünolojik
Genel olarak Genel olarak MS’ınMS’bir bir immünimmünsistem hastalığı olduğu, santral sinir sistem hastalığı olduğu, santral sinir sistemine karşı direkt olarak bir anormal sistemine karşı direkt olarak bir anormal immünimmünyanıtın geliştiği dünyada yanıtın geliştiği dünyada kabul görülmüştür.kabul görülmüştür.
Beyin omurilik sıvısında bulunan Beyin omurilik snda bulunan İgİgG G oligoklonaloligoklonalbantların varlığı da bantların varlığı da otoimmünotoimmünbir olayın, yani bir olayın, yani immünimmünyanıtın çevresel faktörlerden veya bir yanıtın çevresel faktörlerden veya bir enfeksiyözenfeksiyözajanından etkilenip, bir dizi ajanından etkilenip, bir dizi immünimmünreaksiyonları başlattığını reaksiyonları başlattığını düşündürmektedir. düşündürmektedir.
MS hastalarında vücudun MS hastalarnda vücudun immünimmünsistemi virüs proteinleri ve kendi sistemi virüs proteinleri ve kendi miyelinmiyelinhücrelerini ayırt edemez ve kendi hücrelerine karşı saldırı başlhücrelerini ayırt edemez ve kendi hücrelerine karşı saldırı başlatır. atır.
İmmünsistemin hangi hedef antijenine karşı düzenlediği saldırı halensistemin hangi hedef antijenine karşı düzenlediği saldırı halenbilinmemektedir.bilinmemektedir.
Ancak son yıllarda, araştırmacılar, hangi Ancak son yllarda, araştırmacılar, hangi immünimmünhücrelerin saldırı sırasında hücrelerin saldırı sırasında arttığını, saldırı aktivasyonlarını ve saldırgan hücrelerin üzerarttığını, saldırı aktivasyonlarını ve saldırgan hücrelerin üzerinde bulunan inde bulunan reseptörlerin nasıl reseptörlerin nasıl miyelinimiyelinihedef aldıklarını ve hasar sürecini başlattıkları hedef aldıklarını ve hasar sürecini başlattıkları bilinmektedir. bilinmektedir.
Çevresel Faktörler
Kuzey ikliminde yaşayanlarda görülme sıklığının fazla olması, Kuzey ikliminde yaşayanlarda görülme sklğının fazla olması, coğrafik coğrafik bir bir dağılımın yada dağılımın yada ırk’ırk’ın rolü olabileceğini düşündürmektedir. ın rolü olabileceğini düşündürmektedir.
EpidemikEpidemikçalışmalar göstermiştir ki , dünyanın MS çalşmalar göstermiştir ki , dünyann MS insidansınınyüksek olduğu bir bölgede doğanların, 15 yaşından önce, MS ıındüşük u bir bölgeye göç ettiklerinde, yerleştikleri yerin risklerine maruz kalıp, MS gelişme riskleri azalıyor.
Bu da demektir ki Bu da demektir ki pubertepuberteöncesi bazı çevresel faktörlere maruz kalmak, öncesi baz çevresel faktörlere maruz kalmak, daha sonra MS’ingelişmesini tetikler.
Viral
ÇokuklukÇokuklukçağında bir çok çağnda bir çok viralenfeksiyonlara maruz kalınıyor.
Virüslerin Virüslerin demiyelinizasyondemiyelinizasyonve ve enflamasyonaenflamasyonaneden oldukları iyi neden olduklar iyi bilinmektedir. Bu nedenle MS’ingelişmesinde virüsün tetiklediği bir ajan olduğu düşünülmektedir.
HerpesHerpesdahil bir düzineden fazla virüs araştırılmıştır.dahil bir düzineden fazla virüs araşlmştır.
Ayrıca Ayrca MS’inepidemileri de araştırılmıştır. Örneğin 1943 ve 1989 yılları arasında 4 ayrı epidemi, Faroeadalarında ( Icelandve Scandinaviaarasında) yaşanmıştır.
Bu bölge 2. dünya savaşından sonra İngiliz birlikleri tarafındanBu bölge 2. dünya savaşndan sonra İngiliz birlikleri tarandanişgal edilmiştir. MS insidansınıngiderek arttığı bu bölgede, İngiliz askerleri tarafından bilinmeyen bir ajanın bölgeye intikal edildiği düşünülmektedir.
Ancak halen her hangi bir virüsün Ancak halen her hangi bir virüsün MS’iMS’itetiklediği bulunamamıştır. tetiklediği bulunamamşr.
Birinci derece akrabalarında MS bulunan kişilerin, MS Birinci derece akrabalarnda MS bulunan kişilerin, MS gelişme riski, normal gelişme riski, normal popülasyonapopülasyonagöre 20göre 20–40 kat fazladır. 40 kat fazladır.
Genetik Genetik predispozisyonupredispozisyonuoldukları halde tek yumurta ikizlerin olduklar halde tek yumurta ikizlerin birinde MS gelişme riskinin %70 olması, genetik olarak birinde MS gelişme riskinin %70 olması, genetik olarak müsaidmüsaidbir zeminin, çevre faktörleri tarafından tetiklendiğini bir zeminin, çevre faktörleri tarafından tetiklendiğini ve hastalığı ortaya çıkarttığını göstermiştir. ve hastalığı ortaya çıkarttığını göstermiştir.
MS sayısı fazla bulunan bölgelerde yaşayanlarda, bazı genlerin MS say fazla bulunan bölgelerde yaşayanlarda, bazı genlerin prevalansınınprevalansınınfazla olduğu gösterilmiştir.fazla olduğu gösterilmiştir.
Birden fazla MS bulunan bazı ailelerde, HLA Birden fazla MS bulunan baz ailelerde, HLA –DR2, DR2, DR(1*1501), DQ(1*602), DQA102 ve DW2 DR(1*1501), DQ(1*602), DQA102 ve DW2 haplotiplerihaplotiplerigibi gibi bazı ortak genetik faktörler bulunmuştur. bazı ortak genetik faktörler bulunmuştur.
Genlerin haritasını çizmek için gelişen sofistike yeni tekniklerGenlerin haritas çizmek için gelişen sofistike yeni tekniklerle le MS’inMS’ingelişmesinde genetik faktörün rolü belli olacaktır. gelişmesinde genetik faktörün rolü belli olacaktır.
GenetikGenetik
Travma
Travmanın MS’deki rolü yıllardır tartışılmaktadır.Travmann MS’deki rolü yllardır tartışılmaktadır.
Bu yöndeki görüşler de son zamanlarda hastaların Bu yöndeki görüşler de son zamanlarda hastalarn retrospektifaraştırmalarında edinilen bilgi ve hayat hikayeleri üzerinde yoğunlaşmıştır.
Patofizyolji
MSS’ndeMSS’ndebeyaz madde beyaz madde lezyonlarılezyonlarilk olarak 19.yy’ınsonlarına doğru, Charcotadlı bir fransıznörolog tarafından tanımlanmıştır. Lezyonlarınperivaskülerenflamasyonve demiyelinizasyoniçerdiğinin gösterilmesi bugün için MS’ınpatofizyolojisineışık tutmuştur.
Bu alanda görülen Bu alanda görülen gliosisgliosis, , oligodendrositlerinoligodendrositlerinyokluğu ve yokluğu ve enflamasyonenflamasyon, , plakplakadını alıp, ad alp, MSS’inher yerinde görülebildiği gibi özellikle optik sinirler, serebrumdaperiventriküleralanda, serebellumve omuriliktegösterilmiştir.
Plak Oluşumunun Mekanizması
Halen tam olarak bilinmemektedir.Halen tam olarak bilinmemektedir.
Gadolinyum ile yapılan MRI tekniklerinde, olayın başında Gadolinyum ile yaplan MRI tekniklerinde, olayn başında kan-beyin bariyerininbozulduğu gösterilmiştir.
DemiyelinizayonunDemiyelinizayonunprimerprimermi veya mi veya enflamasyonaenflamasyonasekondersekondermi mi geliştiği bilinmemektedir. geliştiği bilinmemektedir.
Bu konuda güncel görüşlerden biri Bu konuda güncel görüşlerden biri lenfositlerlerinlenfositlerlerin, , plasmaplasmahücrelerin ve hücrelerin ve makrofajlarınmakrofajlaroluşturdukları akut enflamatuaryanıtın, direkt veya indirektmekanizmalarla demiyelinizasyonoluşturabilmeleridir.
MultipleSkleroz Plağı
DemiyelinizasyonunSonuçları
MiyelininiMiyelininikaybetmiş olan sinir liflerinin iletisinde;kaybetmiş olan sinir liflerinin iletisinde;
1-Lezyonalanında ileti blokları
2-Tutulmuş olan sinirlerin ileti zamanında azalma
3-Nörolojik defisitlerinkompansasyonusonucunda subjektifyorgunlukta artış görülebilir.
Sağlam Sağlam miyelinlimiyelinlisinir sinir lifinde normal iletilifinde normal ileti
MiyeliniMiyelinihasar görmüş bir sinir hasar görmüş bir sinir lifinde ileti bloğulifinde ileti bloğ
İmmünregülasyonmmünregülasyonMekanizmalarıMekanizmalar
MS hastalığında anormal MS hastalğında anormal immünreaksiyonu açıklamayı çalışan bir reaksiyonu açıklamayı çalışan bir teori de, teori de, TT–lenfositlerinin lenfositlerinin endotelyalendotelyalhücrelere bağlanması teorisidirhücrelere bağlanması teorisidir. .
KanKan-beyin beyin bariyerinibariyerinigeçen Tgeçen T–lenfositleri, antijen özelliği taşıyan lenfositleri, antijen özelliği taşıyan belirli HLA moleküllerine bağlanıp, belirli HLA moleküllerine bağlanıp, tümör tümör nekrotizannekrotizanfaktör (TNF), gama faktör (TNF), gama interferoninterferon(INF(INF–δδ) ve ) ve lenfotoksinlerinlenfotoksinlerinsalgılanmasına ve böylece salgılanmasına ve böylece miyelinemiyelinehasar verdikleri bildirilmiştir.hasar verdikleri bildirilmiştir.
T hücrelerinin ayrıca B lenfositlerini T hücrelerinin ayrca B lenfositlerini uyararak, uyararak, miyelinmiyelinve ve dendrositleredendrositlerekarşı antikor oluşturmaları da karşı antikor oluşturmaları da bildirilmiştir.bildirilmiştir.
MikroglialarMikroglialar,MSS’deMSS’debulunan ve çeşitli bulunan ve çeşitli nörotoksiknörotoksiksitokinlersitokinlersalgılama yeteneğine sahip antijen sunan hücrelerdir. Çeşitli salgılama yeteneğine sahip antijen sunan hücrelerdir. Çeşitli viralviralçalışmaları, çalışmaları, demiyelinizedemiyelinizelezyonlarındalezyonlarındamikroglialarınmikroglialarınvarlığını Tvarlığını T–hücrelerinden önce saptadıkları bildirilmiştir. hücrelerinden önce saptadıkları bildirilmiştir.
Gama Gama interferonuninterferonunrolü hakkındaki spekülasyonlar da ilginçtir. rolü hakkndaki spekülasyonlar da ilginçtir. INFINF–δ’δ’nınnınMS hastalığında alevlenmelere neden olduğu, MS hastalığında alevlenmelere neden olduğu, yapılan klinik çalışmalarla gösterilmiştir. yapılan klinik çalışmalarla gösterilmiştir.
INFINF-δ’nınnınöstrojen varlığında artış göstermesi, MS hastalığının östrojen varlığında artış göstermesi, MS hastalığının kadınlarda daha çok görülmesini açıklayabilir. Ayrıca INFkadınlarda daha çok görülmesini açıklayabilir. Ayrıca INF–β β ile ile MS’inMS’intedavisinde sağlanan son başarılar, tedavisinde sağlanan son başarılar, ββ–interferonuninterferonun,,anti gama anti gama interferoninterferonyeteneğine sahip olma temeline yeteneğine sahip olma temeline dayanmaktadır. dayanmaktadır.
Primersemptomlar
Demiyelinizasyonundirekt etkisi:
Kuvvetsizlik,Kuvvetsizlik,
Uyuşma,Uyuşma,
tremor,tremor,
Görme kaybı, Görme kayb,
ağrı,ğ
ParaliziParalizi,
Denge kaybı,Denge kayb
Mesane ve barsak Mesane ve barsak disfonksiyonudisfonksiyonu
PrimerPrimersemptomların tedavisi ana hedeftir.semptomlarn tedavisi ana hedeftir.
Sekondersemptomlar
PrimerPrimersemptomlar sonucu gelişen semptomlar sonucu gelişen komplikasyonlarkomplikasyonlar:
Mesane Mesane disfonksiyonunadisfonksiyonunabağlı bağidrar yolu enfeksiyonları,
Kasların kuvvetsizliğine ve Kaslarn kuvvetsizliğine ve inaktiviteyebağlı kas atrofisi,
Zayıf Zayf postür, zayıf gövde kontrolü ve kas dengesizliği,
Kemik mineral yoğunluğunda azalma ve Kemik mineral yoğunluğunda azalma ve osteoporoz’aosteoporoz’abağlı artan bağ artan kırık riski
Yüzeysel ve yetersiz solunum Yüzeysel ve yetersiz solunum
Deri Deri ülserasyonlarıülserasyonlar
PrimerPrimersemptomların tedavisi semptomlarn tedavisi sekonderkomplikasyonlarıazaltabilir.
Tersiyer semptomlar
PrimerPrimerve ve sekondersekondersemptomlara bağlı gelişen semptomlara bağ gelişen sosiyal, mesleki ve psikolojik komplikasyonlar
Yürüme ve birçok fonksiyonunu kaybeden hasta yaşama Yürüme ve birçok fonksiyonunu kaybeden hasta yaşama sevincini kaybeder. sevincini kaybeder.
İnsan ilişkilerini bozar. İnsan ilişkilerini bozar.
Hastayı depresyona sokar. Hastay depresyona sokar.
Psikologlar, fizyoterapistler, işPsikologlar, fizyoterapistler, iş-uğraşı terapistleri ve sosyal danışmanların grup çalışması ve profesyonel yardımı, tersiyer komplikasyonlarıazaltabilir.
MS’ in Başlangıç Semptomları
MS’de ilk semptomlar, bulanık görme, çift görme hatta bir MS’de ilk semptomlar, bulank görme, çift görme hatta bir gözde körlük ile başlayabilir.
Yorgunluk ve zafiyet hissi, denge ve koordinasyon bozukluğu Yorgunluk ve zafiyet hissi, denge ve koordinasyon bozukluğu da çoğu hasta tarafından belirtilmektedir.da çoğu hasta tarafndan belirtilmektedir.
ParesteziParestezi, anormal duyu algılanması (iğnelenme, , anormal duyu alglanmas (iğnelenme, karıncalanma) ve ağrı sık rastlanan semptomlardır.
MS’lıMS’lhastaların yarısında hastalık, konsantrasyon bozukluğu, dikkat eksikliği ve hafıza kaybı ile başlayabilir.
Fizik Muayene Bulguları ve Genel Teşhis Kriterleri
MS hastalığının teşhisi zor konulabilir.MS hastalğn teşhisi zor konulabilir.
PatognomonikPatognomonikhiçbir nörolojik belirti ve bulgusu yoktur.hiçbir nörolojik belirti ve bulgusu yoktur.
Fizik muayene ile tespit edilen bulgular, Fizik muayene ile tespit edilen bulgular, demiyelinizedemiyelinizeolmuşolmuş sinirlerin bulunduğu bölge ile ilgili olup, hastadan hastaya değişiklikler gösterebilir.
İntranükleerntranükleeroftalmoplejioftalmopleji, MS de sık görülen bir bulgudur. , MS de sık görülen bir bulgudur. Altıncı sinirin tutulumu MS bulgusu olabilir. Altıncı sinirin tutulumu MS bulgusu olabilir.
Optik Optik nöritnörit,sık görülen bir bulgudur. Bulanık görme, sık görülen bir bulgudur. Bulanık görme, renklerde algılama bozukluğu, görme alanı renklerde algılama bozukluğu, görme alanı defektleridefektleri, santral , santral skotomskotom, göz hareketleriyle ortaya çıkan baş ve , göz hareketleriyle ortaya çıkan baş ve retroretro–orbitalorbitalağrılar ve anormal ağrılar ve anormal pupillapupillareaksiyonları tespit edilen reaksiyonları tespit edilen bulgulardır.bulgulardır.
Hafif derecede Hafif derecede intansyonelintansyoneltremortremorMS’ınMS’erken bulgusu erken bulgusu olabilir. olabilir.
Kuvvetsizlik, Kuvvetsizlik, monoparezimonoparezivevekuadriparezikuadriparezioluşabilir.oluşabilir.
Kaslarda Kaslarda spastisitespastisiteartışı, artşı, spastikyürüyüş meydana getirebilir. yürüyüş meydana getirebilir. ParezilerPareziler, , spastisitespastisite, artmış Kemik , artmış Kemik veterveterrefleksleri ve patolojik refleksleri ve patolojik refleksler gibi üst motor nöron bulgularıyla beraber görülebilirrefleksler gibi üst motor nöron bulgularıyla beraber görülebilir. .
İstemsiz kas hareketleri ((miyoklonimiyokloni))görülebilir.görülebilir.
Duyu bozukluklarıDuyu bozukluklar, , ayaklardan başlayan uyuşma, her iki elde ayaklardan başlayan uyuşma, her iki elde uyuşma, genel uyuşma, genel sıcak sıcak intoleransıintoleransı, , MS’inMS’inerken teşhisinde tespit erken teşhisinde tespit edilebilir bulgulardır. edilebilir bulgulardır.
LhermitteLhermittetestitestipozitif olanlardan şüphe duyulmalıdır. pozitif olanlardan şüphe duyulmalr. ((LhermitteLhermittetesti, boynun testi, boynun fleksiyonufleksiyonuile omurga boyunca ile omurga boyunca yukarıya veya aşağıya yayılan yukarıya veya aşağıya yayılan paresteziparesteziveya elektriklenmeye veya elektriklenmeye benzer bir duyudur.)benzer bir duyudur.)
PositifPositifRombergRombergtestitesti, alt , alt ekstremitelerdeekstremitelerdevibrasyon ve derin vibrasyon ve derin duyu bozukluğunda görülebilir.duyu bozukluğunda görülebilir.
SerebellarSerebellarsistemde, sistemde, koordinasyon bozukluğukoordinasyon bozukluğ, tekrarlayıcı , tekrarlayıcı hareketlerde yavaşlama, denge bozukluğu (hareketlerde yavaşlama, denge bozukluğu (ataksikataksikyürüyüş) yürüyüş) ortaya çıkabilir. ortaya çıkabilir.
ÜrinerÜrinersistemde, sistemde, inkontinansinkontinans, yetersiz idrar boşalmaları, sık , yetersiz idrar boşalmalar, sık sık idrara çıkma, sık idrara çıkma, ürinerürinerinfeksiyonlarinfeksiyonlargörülebilir.görülebilir.
Konuşma bozukluğu, Konuşma bozukluğu, yutkanmayutkanmazorluğu, sara nöbetleri, zorluğu, sara nöbetleri, trigeminaltrigeminalnevralji, nevralji, distonidistoni, görme kaybı, işitme kaybı, , görme kayb, işitme kaybı, fasiyalfasiyalsinir sinir paraliziparalizi, mesane, barsak ve cinsel fonksiyon bozuklukları, mesane, barsak ve cinsel fonksiyon bozuklukları gelişebilir. gelişebilir.
MS teşhisi iki temel kritere dayanır
Bir ay arayla iki atak (ani gelişen semptomlarda şiddetlenme Bir ay arayla iki atak (ani gelişen semptomlarda şiddetlenme veya ez az 24 saat süren semptomlar). veya ez az 24 saat süren semptomlar).
Santral sinir sisteminin Santral sinir sisteminin miyelinindemiyelininde, bir bölgeden daha fazla , bir bölgeden daha fazla bir alanda hasar görülmesi. bir alanda hasar görülmesi.
MS teşhisinde yardımcı tetkikler
MagneticMagneticresonanceresonanceimagingimaging(MRI):(MRI):MS plakları veya MS plaklar veya skardokuların belirlenmesi için
EvokedEvokedpotentialspotentials(Uyandırılmış potansiyeller):(Uyandlmş potansiyeller):beynin, görsel, beynin, görsel, işitsel ve duysal uyarılara karşı, elektrik yanıtlarını işitsel ve duysal uyarılara karşı, elektrik yanıtlarını kaydederek, iletilerde bir yavaşlama veya kaydederek, iletilerde bir yavaşlama veya bokajbokajvarlığını varlığını belirler.belirler.
CerebralCerebralspinalspinalfluidfluidanalysisanalysis(CSF veya BOS):(CSF veya BOS):BOS’taBOS’tahücresel ve kimyasal bozuklukları tespit eder. hücresel ve kimyasal bozukluklar tespit eder.
Kan testleri:Kan testleri:ayırıcıaytanıda yardımcı olur.
MS’de MRI
KonvansiyonelKonvansiyonelMRI tetkikleriyle, MRI ttkikleriyle, MS plakları;
T2’de T2’de hiperintenshiperintens(patolojik (patolojik spesifitesispesifitesiyok denecek kadar yok denecek kadar az),az),
T1’de T1’de hipointenshipointens(kronik (kronik vakalarda doku hasarını ve vakalarda doku hasar ve akson kaybını iyi gösterir) ve
gadoliniumgadoliniumkontrastlı MRI kontrastl MRI (bozulmuş kan beyin bariyerinive hastalık aktivitesini iyi gösterir) olarak gösterilebilir.
MS’de MRI Bulguları
Şüpheli MS Şüpheli MS hastalarndahastalarnda, MRI, , MRI, lezyonunlezyonunanatomik görüntüsü anatomik görüntüsü hakkında bilgi verebilir.hakknda bilgi verebilir.
Kliniği olmadan, anormal MR bulguları teşhis için yeterli Kliniği olmadan, anormal MR bulgular teşhis için yeterli değildir.
Kesin MS belirti ve bulguları veren ancak normal MR Kesin MS belirti ve bulgular veren ancak normal MR bulguları olan hastalarda MS teşhisi ekarteedilemez.
MS plakları en çok T2 ağırlıklı MR çekimlerinde MS plaklar en çok T2 ağırlıklı MR çekimlerinde serebralserebralhemisferinhemisferinbeyaz alanlarında özellikle beyaz alanlarında özellikle periventrikülerperiventriküleralanda, alanda, serebellumdaserebellumda, , servikalservikalve/veya ve/veya torakaltorakalomurilikte belirlenir.omurilikte belirlenir.
Anormal MR bulguları, kesin MS teşhisi konulmuşAnormal MR bulguları, kesin MS teşhisi konulmuş hastaların %90’ında ve muhtemel MS teşhisi hastaların %90’ında ve muhtemel MS teşhisi konulmuş olanların %70’inde görülmektedir. konulmuş olanların %70’inde görülmektedir.
Gadolinyumun birikmesi aktif bir Gadolinyumun birikmesi aktif bir lezyonunlezyonungöstergesi göstergesi olmasına rağmen, hastalığın aktivitesi ile olmasna rağmen, hastalığın aktivitesi ile korelekoreledeğildir. değildir.
FazenkasFazenkasve arkadaşları, özellikle ve arkadaşlar, özellikle periventrikülerperiventrikülerveya veya infratentoryelinfratentoryelalanda, alanda, 6mm’den büyük 6mm’den büyük lezyonlarınlezyonlarınsaptanmasını, MS teşhisi için saptanmasını, MS teşhisi için özgüllüğü %100özgüllüğü %100olduğunu olduğunu bildirmişlerdir.bildirmişlerdir.
Pozitif MRI bulgularına sahip olan hastaların %65’inde, 5 yıl Pozitif MRI bulgularna sahip olan hastaların %65’inde, 5 yıl içinde klinik olarak kesin MS gelişirken, negatif MRI bulgu içinde klinik olarak kesin MS gelişirken, negatif MRI bulgu verenlerin %3’ünde MS gelişebilir. verenlerin %3’ünde MS gelişebilir.
MRI’daplakların ayırıcıtanısı
compressivecompressivespinalspinalcordcordlesionslesions,
arteriovenousarteriovenousmalformationsmalformations,
cavernouscavernousangiomasangiomas,
ChiariChiarimalformationmalformation
NeoplasmNeoplasm
MS’de Laboratuar
Tümüyle spesifik bir laboratuar testi MS için bulunamamıştır. Tümüyle spesifik bir laboratuar testi MS için bulunamamşr.
En çok kullanılan test santral sinir sisteminde üretilen En çok kullanlan test santral sinir sisteminde üretilen immunoglobulinG (IgG) dır.
CerebrospinalCerebrospinalFluidFluid(CSF) (CSF) ElectrophoresisElectrophoresisandandIsoelectricIsoelectricFocusingFocusing.
Bu iki Bu iki metodmetodher hangi bir biyolojik sıvıda her hangi bir biyolojik sda proteinlerin ayrışmasını sağlar. proteinlerin ayrışmasını sağlar.
Genel olarak proteinler hem Genel olarak proteinler hem BOS’daBOS’dave ve hem serumda paralellik gösterirler. hem serumda paralellik gösterirler.
Serumda bulunmayan ancak Serumda bulunmayan ancak BOS’daBOS’dabulunan 2’den fazla bulunan 2’den fazla IgGIgGbandı MS için band MS için önemlidir.önemlidir.
MS hastalarının %90’ında MS hastalarn %90’ında BOS’daBOS’daoligoklonaloligoklonalbant bulunmaktadır. bant bulunmaktadır.
IgGIgGindexindex= [= [IgGIgG(CSF) / (CSF) / IgGIgG(serum)] / (serum)] / [AlbuminAlbumin(CSF) /(CSF) /AlbuminAlbumin(serum)] (serum)]
MS’li hastaların %80MS’li hastalarn %80–90’ında 90’ında bu değer bu değer 0.77’nin üstündedir. 0.77’nin üstündedir.
MyelinMyelinbasicbasicproteinprotein
Bir diğer laboratuar testidir.Bir diğer laboratuar testidir.
MiyelininMiyelininmajormajorkomponentidirkomponentidir. .
BOS’ konsantrasyon artışı BOS’ konsantrasyon artşı demiyelinizanbir hadiseyi bir hadiseyi düşündürür. Ancak MS için spesifik değildir.düşündürür. Ancak MS için spesifik değildir.
Uyandırılmış Potansiyeller(UP)
UP, normal UP, normal miyelinlimiyelinliyolların ileti yollarn ileti zamanını, demiyelinizeolmuş yollarla karşılaştrıp, lezyonlubölgenin teşhisinde yardmcı olur.
En sık kullanılan En sk kullanlan UP’ler, vizüel(VEP), somatosensoryal(SSEP) ve beyin sapı işitseldir (BAEP).
Optik Optik nöritinöritiolan veya olmayan MS olan veya olmayan MS vakalarının yaklaşık %75’inde vakalarn yaklaşk %75’inde vizüelUP anormal bulgu verebilir.
Beyin sapı UP, kesin Beyin sap UP, kesin MS’in%67’sinde ve somatosensoryelUP’lerise %80’inde anormallıkgöstermektedir.
Bu çalışmalar, yavaşlanmış duysal ileti Bu çalşmalar, yavaşlaş duysal ileti yollarının belirlenmesine ve yollarının belirlenmesine ve periferikperiferiklezyonlarınlezyonlarınsantral santral lezyonlardanlezyonlardanayırt ayırt edilmesine yardımcı olurlar. edilmesine yardımcı olurlar.
MS Teşhisinde Kullanılan Standart Kriterler
ŞŞüpheli MSüpheli MS:Eski nörolojik semptomlar olmaksızın ataklar ve şüpheli remisyonlarınöyküsü,
Klinik, laboratuar yada görüntüleme ile saptanan tek taraflı MSStutulumu,
Tanıyı açıklayacak başka bir durumun olmaması.
Olası MSOlas MS:Kayıtlı iki atak; klinik, laboratuar yada görüntüleme (en az bir lezyon) bulguları ile birlikte.
Kayıtlı bir atak; klinik, laboratuar yada görüntüleme (iki ayrı lezyon) bulguları ile birlikte.
Kesin MSKesin MS:iki atak; en az 1 ay aralıklı oluşu ve klinik, laboratuar yada görüntüleme (en az2 lezyonbulgusu) bulguları ile birlikte.
MS Hastalığının Klinik Formları
1-Ataklar ve remisyonlargösteren form:MS’ınklasik formudur. Hastaların %85’i bu klinik formu göstermektedir. Genelde gelişen nörolojik defisitler, remisyondöneminde kısa bir süre içinde tama yakın kaybolurlar. Tedaviye en iyi yant ıveren formdur. Bu hastalar hayatlarını hafif bir defisitlesürdürebilirler.
2-Sekonderilerleyici form:Ataklar ve remisyonlarlagiden MS hastalarının yaklaşık %50’si ilk 10 yıl içinde sekonderilerleyici forma geçebilirler. Devamlı ilerleme gösteren bu formda özürlülük oranı giderek artar.
3-Primerilerleyici form:Vakaların yaklaşık %10’unu oluşturan bu formda, fonksiyonlar iyileşmeden giderek geriler. Progresyondeğişkendir. Birkaç sene içinde ölümle sonuçlanabilir.
4–İlerleyici ataklar formu:İlerleyici ataklar formu:Vakaların %5’ini oluşturan bu Vakaların %5’ini oluşturan bu formda ise ilerleyici bir durum üzerinde görülen az sayıda formda ise ilerleyici bir durum üzerinde görülen az sayıda ataklar mevcut. ataklar mevcut.
5–BenignBenign::
Ataklar ve Ataklar ve remisyonlarlaremisyonlarlagiden MS tanısını ilk aldıktan 10 yıl giden MS tan ilk aldktan 10 yıl sonra hastada çok az nörolojik sonra hastada çok az nörolojik defisitdefisitvar veya hiç nörolojik var veya hiç nörolojik defisitdefisityok.yok.
6–MalignMalign::
Israrlı ilerleyici bir seyir gösteren Israrl ilerleyici bir seyir gösteren primerprimerilerleyici MS ve ilerleyici MS ve başlangıçtan itibaren 5 yıl içinde ölüme neden olabilir.başlangçtan itibaren 5 yıl içinde ölüme neden olabilir.
MS’de Kötü PrognozuBelirten Faktörler
Başlangıçta ilerleyici seyir gösteren durumlarBaşlangçta ilerleyici seyir gösteren durumlar
Erkek cinsiyetiErkek cinsiyeti
Başlangıç yaşın 40’tan fazla olmasıBaşlangç yaşn 40’tan fazla olması
SerebellarSerebellartutulumtutulum
Başlangıçta çok sayıda sistem tutulumuBaşlangçta çok sayda sistem tutulumu
Başlangıçta T2 ağırlıklı Başlangçta T2 ağrlıklı MRI’daçok sayıda kraniallezyonvarlığı
AyırıcıTanı
SistemikSistemikLupusLupusEritematozusEritematozus, , SjögrenSjögrensendromusendromu, AIDS, , AIDS, Tropikal Tropikal spastikspastikparapareziparaparezi, , sarkoidozsarkoidoz, , LymeLymehastalığı, hastalğ, serebrovaskülertıkayıcı hastalıklar, karsinomunuzak etkileri, servikalspondilotikmiyelopati, vestibülernöritve organik olmayan semptomlar en sık karıştığı hastalıklardır.
MS’de Medikal Tedavi
Halen Halen MS’inMS’inkesin çözümü bulunamamıştır. kesin çözümü bulunamamşr.
MS tedavisi; MS tedavisi;
•Alevlenmelerlintedavisi
• Semptomların tedavisi
•Hastalığın seyrini değiştiren tedavi
• Rehabilitasyon
•Hayat tarzında değişiklikten ibarettir.
Steroidler
Etkisi, Etkisi, MSS’inMSS’inödemini azaltarak veya ödemini azaltarak veya immünimmünsistemdeki sistemdeki etkisine bağlanabilir. etkisine bağlanabilir.
OralOralve ve intravenözintravenöz(İV) formu kullanılabilir. MS ataklarında 1İV) formu kullanlabilir. MS ataklarında 1-3 hafta boyunca giderek azaltmak suretiyle, 60-100mg oralprednizonkullanılabilir. Tedaviye yanıt vermeyen ağır durumlarda ise 3-7 gün boyunca, günde 500-1000mg metilprednizolonİV olarak verilebilir. İV olarak verilebilir.
SteroidlerSteroidlersenede 2senede 2-3 kez güvenli bir şekilde kullanılabilir.
MS Hastalığının Doğal Seyrini Değiştirecek Tedavi
İİmmünsupresifmmünsupresifilaçlar: ilaçlar:
•Kronik MS’de Azatioprinve son zamanlarda daha sık kullanılan Siklosporinin, ilerleyici MS hastalığında tekerlekli sandalyeye bağımlı kalma süresini geciktirdiği gösterilmiştir. Ancak nefrotoksisitenedeniyle kullanımını engellemitir.
İmmünmodülatuarİmmünmodülatuarilaçlar:ilaçlar:
FDA tarafından sadece ataklar ve FDA tarafndan sadece ataklar ve remisyonlargösteren MS hastaları için onaylanmıştır.
•Genel olarak ABC (Avonex, Betaseronve Copaxone)diye bilinen bu ilaçlar sırayla interferonß-1A (IFN ß-1A) -, interferonß-1B (IFN ß-1B) ve glatiramerasetat içermektedir.
BetaBeta-interferonlarıninterferonlarıngenel olarak genel olarak viralviralreplikasyonunureplikasyonunuengelledikleri bilinmektedir. Bu engelledikleri bilinmektedir. Bu sitokinlersitokinlerayrıca hastalığın ayrıca hastalığın artışına yol açan IFN δ’artışına yol açan IFN δ’nınnınve ve miyelinemiyelinezarar veren TNF zarar veren TNF üretimini de engelleyerek etkili olabilirler. üretimini de engelleyerek etkili olabilirler.
IFNIFN-ß’nınß’nınTT–hücre aktivasyonunu ve MHC hücre aktivasyonunu ve MHC klasklasII II ekspresyonunu baskıladığı ayrıca ekspresyonunu baskıladığı ayrıca supresorsupresorT hücre T hücre aktivasyonunu ve IL 10 sentezini arttırdığı gösterilmiştir. aktivasyonunu ve IL 10 sentezini arttırdığı gösterilmiştir. Böylece MS atakların sayısını ve şiddetini azaltarak etki Böylece MS atakların sayısını ve şiddetini azaltarak etki ederler.ederler.
GlatiramerGlatiramerasetat ise asetat ise miyelinemiyelinehasar veren Thasar veren T-hücrelerinin hücrelerinin bloke edilmesini sağlayarak atakların sayısını ve şiddetini bloke edilmesini sağlayarak atakların sayısını ve şiddetini azaltırlar.azaltırlar.
MS’ınMS’primerprimerilerleyici formun kesin tedavisi bulunamamıştır. ilerleyici formun kesin tedavisi bulunamamıştır. Ataklarla giden ve Ataklarla giden ve sekondersekonderilerleyici formu olan hastaların ilerleyici formu olan hastaların tedavisi, ABC gurubundan biriyle başlatılabilir. Bu hastalarda tedavisi, ABC gurubundan biriyle başlatılabilir. Bu hastalarda MetotreksatMetotreksatkullanımı, özellikle üst kullanımı, özellikle üst ekstremiteekstremitetutulumunun tutulumunun ilerlemesinin geciktirdiğini göstermiştir. ilerlemesinin geciktirdiğini göstermiştir.
Plasmapheresis(PlasmaExchange)
Hastanın tüm kanı hastadan alınır.Hastann tüm kan hastadan alınır.
PlasmaPlasmakandan ayrılır.kandan ayrr.
Kan, tüm eritrositleri ve lökositleriyle tekrar hastaya geri Kan, tüm eritrositleri ve lökositleriyle tekrar hastaya geri verilir.verilir.
MyastheniaMyastheniagravisgravisve ve GuillainGuillain-BarréSyndromegibi hastalıklarda başarlıdır. Bu yöntemle hastalıkta rolü olduğu düşünülen antikorlar temizlenir.
MS hastalığın kısa süreli veya uzun süreli tedavisindeki MS hastalğn kısa süreli veya uzun süreli tedavisindeki etkisi tartışmaldır.
MS’inMS’inbir bir otoimmünotoimmünhastalığı olması ve plazmada hastalğ olması ve plazmada demiyelinizanfaktörlerin bulunmas, plazmaferezinMS tedavisinde yeri olabileceği düşünülmektedir.
Spesifik Problemler ve Tedavileri
Yorgunluk:
MS’lilerin %90’ından fazlasında belirtilen bir semptomdur. MS’lilerin %90’ndan fazlasnda belirtilen bir semptomdur.
Daha çok fiziksel veya Daha çok fiziksel veya mentalmentalenerji tüketimi şeklinde enerji tüketimi şeklinde yorumlanır. yorumlanr.
Kullanılan analjeziklerin, Kullanlan analjeziklerin, antidepresanların, kas gevşeticilerin, sedatiflerinve immünmodülatuarilaçların da yorgunluk yapabileceği unutulmamalı.
Yorgunluğun tedavisinde Yorgunluğun tedavisinde 10mg’lık 10mg’lk Amantadinilk tercih olarak kullanılabilir. Methylphenidatevefluoxetinede yorgunluk tedavisinde kullanılabilir. Özellikle depresyonu olan hastalar fluoxetine’dendaha da yararlanabilirler.
Ayrıca hastalara, yaptığı işi basitleştirme, çalışma saatleri Ayrca hastalara, yaptğı işi basitleştirme, çalışma saatleri arasında istirahat arasında istirahat peryodlarıperyodlarıkoyma, kendisini serin tutan koyma, kendisini serin tutan giysiler giyme gibi giysiler giyme gibi enejisinienejisinikorumaya yönelik önerilerde korumaya yönelik önerilerde bulunabilir.bulunabilir.
Spastisite
Özürlülük durumunu arttıran klinik belirtilerden biridir.Özürlülük durumunu arttran klinik belirtilerden biridir.
Medikal ve Medikal ve nonmedikalnonmedikaltedavi yöntemleri mevcuttur. tedavi yöntemleri mevcuttur.
Öncelikle germe egzersiz programıyla, eklem yavaşça hareket ettiÖncelikle germe egzersiz programyla, eklem yavaşça hareket ettirilerek spastikkasların gerilmesi sağlanır.
Her pozisyonda Her pozisyonda spastikspastikkası 1 dakika germek kasın yavaşça yumuşamasına kas 1 dakika germek kasn yavaşça yumuşamasına neden olur.
Özellikle serin bir havuzda yapılan germenin hem suyun kaldırma Özellikle serin bir havuzda yaplan germenin hem suyun kaldrma gücünden yararlanarak hem de vücuda soğuk uygulamak için çok yararlıdır.
AFO gibi yardımcı cihazların kullanımı da AFO gibi yardmc cihazların kullanımı da spastistetedavisinde yararlıdır.
İlk başvurulan ilaçlardan biri lk başvurulan ilaçlardan biri BaklofendirBaklofendir. Günlük 10. Günlük 10–140 140 mgmgkullanılabilir. kullanılabilir.
İkinci tercih benzodiyazepinlerdibenzodiyazepinlerdirr. Uyku verici özelliği ile . Uyku verici özelliği ile uyku problemi yaşayanlarda rahatlıkla kullanılabilir. uyku problemi yaşayanlarda rahatlıkla kullanılabilir. KongnitifKongnitifbozukluğu yaşayanlarda bozukluğu yaşayanlarda benzodiyazepinlerbenzodiyazepinlerkontrindikedirkontrindikedir. .
DantroleneDantrolenesodiumsodium, , çzigiliçzigilikaslara direkt etki eden kaslara direkt etki eden spasmolitikspasmolitikilaçtır. Ancak oluşturduğu ilaçtr. Ancak oluşturduğu hepatotoksisitehepatotoksisiteve yüksek dozaj ve yüksek dozaj nedeniyle pratikte az kullanılır. nedeniyle pratikte az kullanılır.
GabapentinGabapentinözellikle özellikle nöropatiknöropatikağrı şikayeti olan hastalarda ğrı şikayeti olan hastalarda tercih edilebilir. Günlük 300–3600 3600 mg’amg’akadar verilebilir. kadar verilebilir. SedasyonSedasyonyapıcı özelliği mevcut. yapıcı özelliği mevcut.
Tizanidin’Tizanidin’ninninetkileri etkileri baklofenebaklofenebenzerlik göstermektedir. benzerlik göstermektedir. Günlük dozajı 2Günlük dozaj 2–32 32 mgmgolup, olup, baklofendenbaklofendendaha çok daha çok sedasyonsedasyonoluşturur. oluşturur.
İntramüskülerbotulinumbotulinumtoksinitoksini, , fenol ile sinir blokajıfenol ile sinir blokajıve ve intratekalintratekalbaklofenbaklofenpompa uygulamasıpompa uygulamasıda yeni tedaviler da yeni tedaviler arasında yer almakla birlikte arasında yer almakla birlikte invazivinvazivoldukları için zor ve diğer oldukları için zor ve diğer yöntemlere yanıt alınamayan hastalarda kullanılır.yöntemlere yanıt alınamayan hastalarda kullanılır.
Mesane Rehabilitasyonu
Mesane problemleri, Mesane problemleri, morbiditeninmorbiditeninesasını oluşturur. Bu esas oluşturur. Bu problemler, idrar depolama yetersizliği, idrar boşaltma yetersizliği ve kombine bozukluklar olarak ayrılabilir.
Depolama yetersizliği gelişen bir mesane, Depolama yetersizliği gelişen bir mesane, detrusordetrusorkası kashiperaktifolan küçük spastiktipte bir mesanedir. Ortaya çıkan belirtiler, sık sık idrara çıkma, idrar kaçırma ve gece idrara çıkmadır. Antikolinerjikilaçlardan (oxybutynin) yararlanılabilir.
İdrar boşaltma problemi gelişen bir mesane, İdrar boşaltma problemi gelişen bir mesane, sfinktersfinktergevşetme gevşetme yeteneği bozulmuş, genişlemiş yeteneği bozulmuş, genişlemişflaskbir mesanedir. Aynı belirtileri göstermenin yanında sık sık idrar yolu infeksiyonuve yetersiz boşaltma görülür. Temiz aralıkllıkataterizasyonve αα–blokerlerinblokerlerin((prazosinprazosin))kullanımı uygundur.kullanımı uygundur.
Kombine Kombine disfonksiyondisfonksiyongösteren durumlarda gösteren durumlarda detrusordetrusorkas ve kas ve sfinktersfinkterarasında koordinasyon bozukluğu (arasnda koordinasyon bozukluğu (dissinerjidissinerji) ) mevcuttur. Belirtiler, boşaltma problemi olan mesane ile mevcuttur. Belirtiler, boşaltma problemi olan mesane ile aynıdır. Tedavide aynıdır. Tedavide temiz aralıklı temiz aralıklı kataterizasyonkataterizasyonve ve antikolinerjiklerinantikolinerjiklerinkullanımı uygundur. kullanımı uygundur.
Hastanın mesane tipi Hastann mesane tipi anamnezdenanamnezdentahmin edilebilir. Mesane tahmin edilebilir. Mesane tipi tayin edilemiyorsa, tipi tayin edilemiyorsa, renalrenalultrasonografiultrasonografi, , sistoüretrogramsistoüretrogram, , renalrenaltomografiler ve tomografiler ve ürodinamikürodinamikçalışmalarından çalışmalarından yararlanılabilir. yararlanılabilir.
Barsak Rehabilitasyonu
MS hastalığında MS hastalğnda konstipasyonsık görülen bir yakınmadır. Bu bir nörojenikbarsak veya immobilitesonucu olabilir. Tedavide ilk yapılması gereken hastanın bol sıvıiçmesini sağlamak (günde 8-10 bardak su alımı) ve lifli gdalardan zengin beslenmeyeteşvik etmektir.
Rehabilitasyon programında, gün aşırı barsak boşaltma Rehabilitasyon programnda, gün aş barsak boşaltma alışkanlığı kazandırmak için, özellikle yemeklerden belirli bir süre sonra dik bir şekilde oturması ve materyalınyer çekimi nedeniyle aşağıya hareketini kolaylaştırması istenir.
NonmedikalNonmedikalolarak, düzgün olarak, düzgün pozisyonlamapozisyonlama, , abdominalabdominalmasaj masaj ve dijital ve dijital stimülasyonstimülasyonyöntemlerinden yararlanılabilir.yöntemlerinden yararlanlabilir.
Medikal olarak Medikal olarak gaita yumuşatıcılarıgaita yumuşatları((docusatedocusatesodyum), sodyum), hacim hacim oluşturan ilaçlaroluşturan ilaçlar((metamucilmetamucil) ve ) ve laksatiflerlaksatifler((magnesiummagnesium) ) kullanılabilir. kullanılabilir. RektalRektalsuppozituarlarsuppozituarlarda (da (glycerineglycerine) ) nörojeniknörojenikmesanede kullanılabilir. mesanede kullanılabilir.
KognitifBozukluklar
KognitifKognitifbozuklukların bozukluklarn prevalansı%40-70 dir. Anlama, dikkat, hafıza, problem çözme, plan yapma ve konuşabilme en çok etkilenen alanlardır.
Tedavi yaklaşımı, Tedavi yaklaş, kompansatuaryöntemlerinkullanılmasıdır. Yeniden eğitim, tekrarlamalarla ve mentaluyarı egzersizleriyle beyinde zayıflamış bölgenin kuvvetlendirilmesi hedeflenir.
KongnitifKongnitifbozukluğunun rehabilitasyonunda aile fertlerinin bozukluğunun rehabilitasyonunda aile fertlerinin büyük rolü mevcut. Talimatların adım adım izlenmesi ve tüm büyük rolü mevcut. Talimatlarn adm adım izlenmesi ve tüm emirlerin görsel ve verbalşekilde verilmesi gerekmektedir.şekilde verilmesi gerekmektedir.
Ağrı
Hastaların % 30Hastalarn % 30-50’i hastalıklarının bir döneminde ağrı duymaktalar. Primerve sekonderolarak iki şekilde görülebilir.
PrimerPrimerağrığdirekt demiyelinizasyonsüreciyle ilişkilidir. Bu nöropatikağrı, yanma tarzındaki ağrı ile karakterizedir. TENS bazı hastalarda yaralıdır. Medikal olarak trisiklikantidepresanlarilk tercih edilenlerdir. İkinci tercih edilen ilaçlar ise carbamazepine, phenytoinveyagabapentingibi antikonvülzanlardır.
SekonderSekonderağrığise spastisitenedeniyle, zayıf postür, denge bozukluğu, eklemlerin ve kasların anormal şekilde kullanılmasından kaynaklanır. Tedavisinde, masaj, fiziksel ajanlar ve germe gibi egzersizlerdenyararlanılabilir. Medikal olarak NSAİD’larveya diğer analjeziklerkullanılabilir.
Sıcak İntoleransıİntolerans
MS hastaları, sıcak hava, egzersiz sonrası veya vücut ateş MS hastalar, scak hava, egzersiz sonrası veya vücut ateş yükselmesine maruz kaldıklarında kendilerini daha yorgun ve kuvvetsiz hissederler.
Bunun için açık havada yapılan egzersizlerin sabah erken Bunun için açk havada yaplan egzersizlerin sabah erken saatlerinde veya akşam saatlerinde yapılması tercih edilir.
Aşırı ısı üretimini engellemek için egzersizler ve bedensel ş üretimini engellemek için egzersizler ve bedensel aktiviteler birden değil, gün içinde yayılabilir.
Evde ve arabada klima, serin tutan, açık renkli giysiler ve Evde ve arabada klima, serin tutan, açk renkli giysiler ve geniş şapka kullanımı, sıcağa karşı korumak için uygundur.
Sauna, kaplıca ve sıcak su ile duş almaları önerilmez.Sauna, kaplca ve scak su ile duş almaları önerilmez.
Ataksive Tremor
AtaksiAtaksive tremor’un medikal ve ve tremor’un medikal ve rehabilitatifrehabilitatiftedavilere karşıtedavilere karş yanıtsız olması, MS’li hastaların en can sıkıcı semptomlarından biridir.
EkstremitelerinEkstremitelerindistaldistalbölümüne yerleştirilen ağırlıklar, bölümüne yerleştirilen ağrlklar, ataksiyiazaltabilir. Tekrarlanan koordinasyon egzersizleri az da olsa etkili olabilir. Tedavi de klonazepam(1-6 mg/gün) ve izoniazidile birlikte piridoksinkullanılmış ancak etki mekanizmaları tam bilinmemektedir ve % 10-20’den daha fazla bir yanıt elde edilmemiştir.
Seksüel Disfonksiyon
Çeşitli tiplerde seksüel Çeşitli tiplerde seksüel disfonksiyondisfonksiyongelişebilir. gelişebilir.
302 MS’li hasta üzerinde yapılan bir çalışmada;302 MS’li hasta üzerinde yaplan bir çalşmada;
erkeklerin %91’inde ve kadınların %72’sinde seksüel erkeklerin %91’inde ve kadnlarn %72’sinde seksüel fonksiyon bozukluğu
EreksiyonEreksiyonbozukluğu %62, bozukluğu %62,
orgazma ulaşma yetersizliği %33, orgazma ulaşma yetersizliği %33,
libido kaybı %27 ve libido kayb %27 ve
spastisitespastisite%12%12
Tedavide; psikolojik destekle birlikte Tedavide; psikolojik destekle birlikte lokalizelokalizepapaverinpapaverinenjeksiyonları veya enjeksiyonlar veya penilimplantlarınkullanımı ereksiyonporblemleriiçin yararlı olabilir.
SildenafilSildenafil(Viagra), erektildisfonksiyontedavisi için genellikle olumlu sonuçlar vermektedir.
Rehabilitasyon Programı
Hasta ve yakınlarını bilgilendirmek ve eğitmekle başlar. Hasta ve yaknlar bilgilendirmek ve eğitmekle başlar.
Rehabilitasyonun amaçları:Rehabilitasyonun amaçlar
Koordinasyonu geliştirmek, kuvvet ve Koordinasyonu geliştirmek, kuvvet ve enduransıenduransarttırmak, kontraktürve basınç yaralarını engellemek, günlük yaşam aktivitelerinde performansı geliştirmek ve hastayı bağımsız olarak ulaşabileceği maksimum fiziksel, mentalve sosyal seviyeye ulaştırmaktır.
Belirlenen bu hedeflere ulaşmak için FTR ekibi tüm Belirlenen bu hedeflere ulaşmak için FTR ekibi tüm tekniklerini kullanarak hastanın yetersizlikten özürlülüğe ve tekniklerini kullanarak hastann yetersizlikten özürlülüğe ve özürlülükten engelliliğe doğru gidişini önlemeye hedeflenmelidir.
MS rehabilitasyon programı
Egzersiz: motor becerilerini arttırmak, günlük yaşam aktivitelerEgzersiz: motor becerilerini arttrmak, günlük yaşam aktivitelerini düzenlemek ve hastayı maksimum bağımsızlığa ulaştırmak için egzersiz ve aktivasyon esastır. Germe egzersizleri, kas kuvvetlendirme egzersizleri ve dayanıklılığı arttırıcı egzersizler temeldir.
Mesane ve barsak kontrolünün eğitimi vermek,Mesane ve barsak kontrolünün eğitimi vermek,
Baston, koltuk değneği, Baston, koltuk değneği, brace’lerbrace’lerve ve walkerwalkergibi yardımcı gibi yardmccihazların kullanımını sağlamak,
Konuşma zorluğu yaşayanların iletişim becerilerini arttırmak üzeKonuşma zorluğu yaşayanlarn iletişim becerilerini arttrmak üzere teknikleri kullanmak
İdrak eğitimi vermek,İdrak eğitimi vermek,
Meslek eğitimi vermek veMeslek eğitimi vermek ve
Fonksiyonların kolaylaştırılması, güvenlik ve Fonksiyonlarn kolaylaşlması, güvenlik ve mobiliteartırılması için ev ortamının düzenlemek rehabilitasyonun amacıdır.
MS rehabilitasyon ekibi
Nörolog Nörolog
FizyatristFizyatrist
Dahiliye ve diğer branş uzmanları Dahiliye ve diğer branş uzmanlar
Rehabilitasyon hemşiresi Rehabilitasyon hemşiresi
DiyetisiyenDiyetisiyen
Fizyoterapist Fizyoterapist
İşİş-uğraşı terapisti
Konuşma ve dil terapisti Konuşma ve dil terapisti
OdiyologOdiyolog
Sosyal danışman Sosyal danşman
PiskiyatristPiskiyatrist/ psikolog/ psikolog
Rekreasyon terapistiRekreasyon terapisti
Meslek danışmanları Meslek danşmanlar
Egzersiz
1996 yılında 1996 ynda UtahÜniversitesinde MS’de egzersiz üzerinde yapılan ilk araştırma, MS hastalarında egzersizin önemi, açık bir şekilde gösterilmiştir.
Aerobik egzersizlere katılan hastaların daha iyi bir Aerobik egzersizlere katlan hastalarn daha iyi bir kardiyovasküleruyuma sahip olduklarını, kasların daha kuvvetlendiğini, daha iyi bir mesane ve barsak fonksiyonuna sahip olduklarını, daha az depresyon ve yorgunluk yaşadıklarını, daha pozitif olduklarıı ve sosyal ilişkilerinde ndaha başarılı oldukların göstermiştir.
1996 yılından sonra daha çok egzersiz üzerinde çalışmalar yapılm1996 yndan sonra daha çok egzersiz üzerinde çalşmalar yapılmış ve ış ve hepsinde aynı başarılar elde edilmiştir.hepsinde aynı başarılar elde edilmiştir.
Egzersiz programları tamamıyla bireysel olup, hastanın potansiyeEgzersiz programlar tamamyla bireysel olup, hastanın potansiyel durumuna göre ayarlanmalıdır.
Egzersiz Egzersiz peryodlarıperyodlar, günün sıcak saatlerinde olmamalı ve hastanın yorgunluğunu arttıracak derecede olmamalıdır.
Çok iyi ayarlanmış ve rehberlik altında yapılan egzersizler, hasÇok iyi ayarlanmş ve rehberlik altnda yapılan egzersizler, hastalığın sekondersemptomlarını belirgin azaltmaktadır.
İş-uğraşı tedavisiuğraşı tedavisi
İş–uğraşı tedavinin amacı, hastaların mümkün mertebe kolay uğraşı tedavinin amacı, hastaların mümkün mertebe kolay ve bağımsız yaşamalarını sağlamaktır.ve bağımsız yaşamalarını sağlamaktır.
Hastalara, giyinme, yemek pişirme ve yemek yeme gibi Hastalara, giyinme, yemek pişirme ve yemek yeme gibi aktivitelerde eğitim vermek,aktivitelerde eğitim vermek,
Hastanın günlük yaşantısını değerlendirmek, ev ve iş ortamını Hastann günlük yaşantısını değerlendirmek, ev ve iş ortamını hastanın ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlemek ve hastanın hastanın ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlemek ve hastanın günlük aktivitelerini daha kolay ve daha az efor harcayarak günlük aktivitelerini daha kolay ve daha az efor harcayarak yapmasını sağlamak işyapmasını sağlamak iş–uğraşı tedavinin temelidir. uğraşı tedavinin temelidir.
MS’de Yeni Gelişmeler

Konuşma bozuklukları
Afazi, anlama ve konuşma kabiliyetin azalmasıdır. Akıcı olmayan veya anlamlı afazi, konuşma ve yazma sırasında anlamlı düşünce kabiliyetinin kaybıdır. Akıcı veya alcı afazi ise konuşulanları veya yazılanları anlama kabiliyetinin kaybıdır.
Disfoni, konuşma bozukluğudur. Konuşma sırasında sesin kalitesinde azalmadır. Laringssinirlerin tutulumunda ortaya çıkar.
Dizartri, talaffüzetme ve konuşma ritminde bozukluktur. Hasta konuşurken kelimeleri tökezleyerek yada sürçerek konuşur.
MS’li bir hastanın değerlendirmesi
MentalMentalfonksiyonlar fonksiyonlar
EmosiyonelEmosiyonelfonksiyonlar fonksiyonlar
Dil fonksiyonlarıDil fonksiyonlar
Hareket ve koordinasyon Hareket ve koordinasyon
Görme Görme
Denge Denge
Beş duyu fonksiyonların değerlendirilmesi Beş duyu fonksiyonlarn değerlendirilmesi