Evlilik Turleri ve Evlilik Cesitleri

Evlilik Türleri ve Evlilik Çeşitleri

Evlilik Üzerine

Şu ya da bu biçimde evlenmelerle ortaya çıkan aile, kültürün (yaşam biçiminin) bir parçası olan toplumsal örgütün temel birimi olarak toplumun oluşmasında görevler ve işlevler üstlenir. Akrabalık ise, her toplumda böylesi görevleri ve işlevleri olan evrenselliğinin nesnel ve çürütülmez biçimde kanıtlayıcısıdır. Böylece akraailenin balık olgusuyla aileyi, kimi zaman neden sonuç ilişkisi içerisinde kimi zaman da birlikte, yan yana buluruz.

Aile oluşturduğu topluluk içerisinde evlilikle ilgili; seks yasağı, soy izleme, yörel yerleşme, otorite, miras benzeri konularda bir dizi kurallar, adetler, töreler koymakta ve düzenlemeler yapmaktadır. Bunların tümünün birer kurum olarak gelişmesi ve yaygınlaşması yanında topluluklardan topluluklara kimi değişiklikler göstermesi, toplulukların yaşam biçimlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır. Bu kurumsal ayrılıklar ve düzenlemeler, yaşam biçimlerine bağlı olarak anlam ve değerlerle doyurularak, bir yaşam biçiminde salt yasak sayılanlar diğer bir yaşam biçiminde serbest, serbest olanlar da bir başkasında sınırlı olabilmektedir. Sözgelimi; seksüel yasağı denetleyebilmek için kimi topluluklar ergen kızları ve erkekleri birbirlerinden fizik olarak ayırırlar. Hindistan’daki Dravidienler’de erkek çocuklar ayrı bir kulübede, kız çocuklar da bir başkasında yaşlı birer kadın deneticinin gözetiminde evlenecekleri güne kadar yaşarlar. Buna karşın bir başka toplumda, erkek arkadaşı olmayan ergen kızın “acaba bir hastalığı mı var?” kuşkusu ve kaygısıyla ailesi tarafından doktora götürülmesi de bir gerçektir.

Yasaklar

Dünyanın her yerinde eş seçimlerinde yasaklık üzerine kurulmuş kimi kısıtlamalar vardır. Bu yasaklardan evrensel olanı yakın akrabalar arasındaki seks ilişkisidir. Batı kaynaklarında bir antropoloji terimi olarak kullanılan “Incest Taboo” (yakın akrabalar arası seks ilişkisi yasağına rastlanmayan bir topluluğun dünya yüzünde var olduğu saptanmamıştır. Ancak, Mısır ve Peru’da kraliyet aileleri, kendilerine seçecek yeter derecedeki yüksek kandan birilerini bulamadıklarında çok yakınlarıyla hatta bacılarıyla evlenmelerine özel izin verilen durum, bir istisna olarak konumuz dışındadır. Bu özel durumun, toplulukların evlenmede eş seçimi yasaklarıyla ilgili kuralları bozacak nitelikte sayılmaması gerekir.

Yakın akrabalar arasındaki seksüel ilişkinin insanları ürkütmesi, tiksinti yaratması gibi durumları psikolojinin alanına bırakırsak, bu konuda değişik toplulukların kimi kavramlar, tutumlar ve davranışlar getirdiklerini görürüz. Örneğin; Mortana’daki melezler, sadece kardeş çocukları arasındaki evlilikleri hoşgörüyle karşılamamakla kalmayıp yerel küme içerisindeki evliliklere bile iyi gözle bakmıyorlardı. Britanya Colombia’sında bulunan Shuswaplar ve Thomsan River’in kızıl derilileri, kardeş çocukları arasındaki evlenmeleri yasaklıyor, hatta daha ileri giderek üçüncü kuşaktan kardeş çocuklarının evlenmelerine bile izin vermiyorlardı.

Bir Kuzey Amerikalı yerli Pavitso, yeğenlerine hitap ederken onlara kız ya da erkek kardeşleri gibi davranır böylece, aralarındaki cinsel ilişki uzaklığını belirtmek ister, sözgelimi, bizim kültürümüzde, arkadaş karısına tanımlayıcı akrabalık terimine sınıflayıcı bir nitelik kazandırarak “yenge” dememiz, onu kardeş karısı gibi kabul ettiğimizin bir işareti sayılacağından, seks ilişkisi yasağı peşinen konmuş sayılır.

Ne var ki, kimi yörelerde evlenme yasakları salt gerçek akrabalar arasında olmayıp, birbirlerini akraba sananlar (düzmece akrabalık) arasında da geçerlidir. Örneğin Avustralya’daki bir kabilede Emon kümesine ait olan bir erkek, hiçbir kan bağı olmamasına karşın, kendi kümesinden çok uzaklarda olan başka bir kabiledeki Emon kızla evlenemez bizdeki örneği, kirve ve yolkardeşi kızları. Bu durumda ergenler, kendi kümeleri dışından yani yabandan evlenmeyi kurallaştırırlar. Böylece “yabandan evlenme” olgusu bir evlenme biçimi olarak karşımıza çıkar. Yabandan evlenme kuralının tam zıttı olan “iç evlenme” de bir evlilik türü olarak karşımıza çıkar. Toplumsal ayrımın önem kazandığı toplumlarda bu, zorunlu bir evlenme biçimi olarak görülür. Sözgelimi Hindistan’daki “kast” örneğinde ve Avrupa Aristokrasisinde olduğu gibi Hindistan’da bir kastın üyesi ergen erkek, ancak kendi birimi içerisindeki kümelerden bir ergen kızla evlenebilir. Avrupa Aristokrasisinde de hala geçerliliğini koruyan Kral oğlunun ancak, bir başka kral kızıyla evlenebileceği örneğinde olduğu gibi.

İçten ya da yabandan evlenme biçimleri, kendi sistemi içinde kimi çözümleri de beraberinde getirmektedir. Örneğin içten evlenmenin yasak olduğu, Güney Hindistan’da yaşayan Todalar kendi içlerinde ikiye ayrılırlar. Böylece kendi as kümeleri arasında evliliği yasaklayan Todalar, alt kümelerden biriyle evlenebilmektedirler. Bu durum, kümelerin yaşamını sürdürmeyi ve birbirlerini dışarıda bırakmamayı sağlar (Lowie, 1936 : 25).