Duyguları Geçersiz Kılmak

Duyguların geçersiz kılınması basitçe kişiyi reddetmenin ötesinde bir davranıştır; hem kişinin duygularının onaylanmadığını ifade eder hemde temelde kişinin normal olmadığı mesajını gönderir. Kişi başkaları gibi olamadığı, düşünmediği yada hissetmediği için kendisinde bir sorun olduğunu, farklı olduğunu yada ait olmadığını düşünmeye başlar. Psikolojik olarak bu yaklaşım Duygusal Saldırının en kötü şeklidir, çünkü kişinin kendine olan güvenini, yaratıcılığını ve kişiliğini öldürür.

Bir insana hissettiği gibi hissetmemesi gerektiğini söylemek, duygularının yanlış olduğunu iddia etmek, tıpkı suyun ıslak olmaması gerektiğini, çimlerin yeşil olmaması gerektiğini yada taşın sert olmaması gerektiğini söylemek gibidir. Hoşumuza gitsin yada gitmesin her insanın duyguları gerçektir. Bir insanın duygularını reddetmek, yok farzetmek, alay etmek, küçümsemek gerçekleri reddetmek demektir. Duyguları kabul etmektense onlarla savaş vermenin, doğaya karşı verilen bir mücadele olduğu düşünülürse, bu yaklaşımın ne kadar zor, sinirlendirici, yararsız ve insanı tüketen bir çaba olduğunu anlaşılabilir.

Çocuk psikoloğu Dr. Haim Ginott şöyle öğütlemiştir: Zarar vermeyin. Çocuklarınızın ve gençlerin düşüncelerini inkar etmeyin. Yaşadığı tecrübeleri üzerine tartışmayın. Duygularını reddetmeyin. Bunun yerine… Önce duyguları kabul edin, sonra da davranışı tanımlayın.

İnsanlar sürekli olarak başka insanları geçersiz kılarlar, çünkü kendileri sık sık aynı tecrübeyi yaşadıkları için bir anlamda alışkanlığa dönüşmüştür. Aşağıda Geçersiz Kılma konusu çeşitli açılardan irdelenmiştir:

Duygusal Bir Yarayı Mantık ile İyileştiremezsiniz

Bilgiye yoğunlaşan insanlar duygusal konulara genelde mantık ile yaklaşmaya çalışırlar. Bu kişiler şöyle der, “Mantıklı olmuyorsun. Bu şekilde hissetmen için hiç bir neden yok”. Fakat duygusal bir yarayı mantık ile iyileştirmeye çalışmak kişiyi karmaşaya iter, mutsuzlaştırır ve öfkelendirir. Yada yavaş yavaş kişiyi kendi duygularından uzaklaştırır. İş hayatında ki insanlar yada “profesyoneller” genel olarak mantığa daha çok önem verirler ve duyguların ifadesini geçersiz kılarlar. Bu durum insanları soğutur ve gerçek potansiyellerini yok eder. Gerçekte bütün duyguların geçerli bir nedeni vardır.

Geçersiz Kılma problemini hayatın her alanında görmek mümkündür. Pek çok defa bir öğretmenin yada anne-babanın çocuklara aşağıdaki şekillerde yargılarda bulunduğunu duymuşsunuzdur:

Sulu gözlü, mızmız, tiyatrocu, oyuncu, aşırı hassas, “En ufak bir şeyde hemen ağlar”, “Ağladığında hiç ilgilenmem, bir süre sonra kendi kendine susar”, “Şımarıklık yapıyor, ilgi istiyor, şımartılmak istiyor, ilgilenme nasılsa susar”.

Hayatımızda pek çok farklı şekilde Geçersiz Kılma yöntemi vardır. Bir çoğu o kadar gizlice yapılır ki kişi ne olduğunun farkına bile varmaz. Kendinizi kötü hissedersiniz ama ne olduğunu bir türlü bulamazsınız. Hepimiz Geçersiz Kılmanın “normal” olduğunu öğreniriz. Gerçekten de bu davranış oldukça yaygındır ama ne “normal” ne de “sağlıklıdır”.

Duyguları geçersiz kılan yaklaşımlar

Aşağıda verilen örneklerin hepsi kişinin duygularını ifade etmesine karşı geliştirilen Geçersiz Kılma çabalarıdır.

Farklı şekilde hissetmeniz için zorlama

1. Gülümse
2. Mutlu ol
3. Neşelen
4. Unut artık
5. Büyü artık
6. Ağlama
7. Üzülme
8. Endişelenme
9. Şikayet etme
10. Gülme
11. Kızma
12. Uzatma
13. Bu kadar hassas olma
14. Bu kadar önemseme
15. Umursama
16. Her şeyi üstüne alma
17. Alınma

Farklı görünmeniz için zorlama

1. Bu kadar üzgün görünme
2. Bu kadar şık olma
3. Bu kadar kalitesiz görünme
4. Bu şekilde bakma
5. Yüzünü asma
6. Bu kadar ciddi görünme
7. Bu kadar kendine güvenme
8. Bu kadar gururlu durma

Düşüncelerinizi ve bakış açınızı reddetmek, Savunma

1. Tabiki sana saygı duyuyorum
2. Tabiki seni dinliyorum
3. Bu çok saçma (anlamsız, şaka gibi, delilik)
4. Sadece şaka yapıyordum
5. Gerçekten seni yargılamıyorum

Geçersiz kılarken aynı zamanda kendinizi suçlu hissetmenizi sağlamak

1. Ben sana yardım etmeye çalıştım
2. En azından şunu yapabilirdin… söyleyebilirdin… teşekkür edebilirdin… anlayışlı olabilirdin… gibi
3. Senin için uğraşıyorum, üzülüyorum, kendimi harap ediyorum, çaba sarfediyorum… gibi..

Sizi tecrit etmeye çalışmak

1. Bu şekilde düşünen (hisseden, davranan) tek kişi sensin.
2. Başkaları önem vermiyor, sen niye veriyorsun?
3. Herkes böyle yapıyorken sen nasıl farklı yaparsın?
4. Niye herkes gibi normal biri değilsin?
5. Zaten seni sokakta bulduk, sütçü getirdi, bizden değilsin, doğumda karıştın… gibi…

Duygularınızı küçümsemek

1. Şaka yapıyorsun değil mi?
2. Ciddi olamazsın
3. O kadar kötü değildir
4. Yaşamın o kadar kötü olamaz
5. Belki de biraz abartıyorsun (zorluyorsun, kötü bir günündesin, yorgunsun, iyi düşünemiyorsun…)
6. Bu kadar üzülecek bir konu değil
7. Bu kadar kendini harap etmeye değmez
8. Boşver, unut, önemseme, umursama, ilgilenme, takma kafana

Mantık kullanmak

1. Bu kadar üzülmeni gerektirecek hiç bir neden yok
2. Mantıklı davranmıyorsun
3. Bu şekilde hissetmen hiç bir işe yaramıyor
4. Elimizdekilere (pozitif ve negatif gerçekler) bir bakalım.
5. Hadi biraz gerçekçi olalım
6. Üzerinde biraz daha düşünmeyi dene

Sizi yargılamak ve isimle çağırmak

1. Amma sulugözsün
2. Sende ciddi bir problem var
3. Fazla hassassın
4. Aşırı tepki veriyorsun
5. Çok duygusalsın
6. Çok duyarsızsın
7. Konuşması imkansız birisin
8. Ümitsizsin

Kendinizi sorgulamaya itmek

1. Problemin ne?
2. Ne sorunun var?
3. Neyin var?
4. Niye herkes gibi unutup hayatına dönmüyorsun?
5. Niye hep böyle olmak zorundasın?
6. Bütün yapabileceğin bu mu? Şikayet etmek!
7. Neyin var, basit bir şakayı kaldıramıyor musun?
8. Bu kadar küçük bir olayın seni mutsuz etmesine nasıl izin verirsin?
9. Sence biraz abartmıyor musun?
10. Sence ağlamak (bağırmak, kızmak, sinirlenmek) bir çözüm mü?

Nasıl hissetmeniz yada davranmanız gerektiğini söylemek

1. Heyecanlı olmalısın
2. Suçlu hissetmelisin
3. Minnettar olmalısın
4. Teşekkür etmelisin
5. Şükretmelisin
6. Mutlu olmalısın
7. Memnun olmalısın
8. Bu konuyu artık burda bırakmalısın, kapatmalısın
9. Artık sussan iyi olur
10. Bu kadar üzülmemelisin
11. Bu kadar seni üzmesine izin vermemelisin
12. Unutmalısın
13. Kendinden utanmalısın
14. Babanla (annenle, büyüklerinle, öğretmeninle, yaşlılarla) bu şekilde konuşmamalısın

Diğer kişiyi savunmak

1. Belki de sadece kötü bir günündeydi
2. Eminin öyle demek istememiştir
3. Olayı yanlış anlamışsın
4. Eminim iyi niyetle yapmıştır
5. Mutlaka iyi bir sebebi vardır

İğnelemek ve Alay etmek

1. Oh zavallıcık, duyguların mı incindi?
2. Ne düşünüyordun ki? Dünya sana hizmet etmek için mi yaratıldı?
3. Dünya senin çevrende mi dönüyor sanıyorsun?
4. Kendini acındırmaktan ne zaman vazgeçeceksin?
5. Neyin var, bu gün gene yatağın tersinden mi kalktın?
6. Ne o açık denizde gemilerin mi battı?
7. Anasının kuzusu

Suçluluk Duygusu Yüklemek

1. Kendinden başkasını düşünmez misin?
2. Ya benim duygularım?
3. Acaba bir saniye durup başkalarının duygularınıda düşünebilir misin?

Filozofi yada klişe cümleler kullanmak

1. Zaman bütün yaralara ilaçtır
2. Her işte bir hayır vardır
3. Yaşamda mutlulukda var acıda
4. Zamanla bunu anlayacaksın
5. Yaşlandığında ne demek istediğimi anlarsın
6. Herşeyin bir sebebi var
7. Her şey olması gerektiği gibi

Duyabileceğiniz bir şekilde başkaları ile hakkınızda konuşmak

1. Onunla konuşmak neredeyse imkansız
2. Ona hiç bir şey söyleyemezsin, hemen alınır.

Tahammülsüz olmak

1. Bunları duymaktan sıkıldım, yoruldum, bunaldım
2. Aynı şeyleri tekrar edip duruyorsun

Bilginiz arttıkça bu tür yorumların, yaklaşımların ve tavırların daha çok farkına varmaya başlayacaksınız. Bu yaklaşımlar fazlalaştığında ve hepsi bir araya geldiğinde duygularınız ve düşüncelerinizden dolayı kuşku duymaya ve kendinizde ne sorun olduğunu düşünmeye başlarsınız. Eğer insan fazlası ile bu duruma maruz kalırsa çıldırma seviyesine gelebilir, özellikle bir kişinin başkası üzerinde uzun dönemli kontrolü ve gücü olursa. Örneğin çocuk – anne/baba, dini lider-cemaat, patron-eleman, karı-koca gibi ilişkilerde görülebilir. Kişi aşırı derecede hassas, zeki ve kendine güveni az ise bu tür bir durum içinde duygusal olarak zarar görme ihtimali artar, çünkü duyguları Geçersiz Kılmak kişinin kendine olan güvenini yok eder ve kendini sorgulamaya iter. Bu doğal olarak daha fazla güven yitirmesine yol açar. Duyguları Geçersiz Kılmak bir insanın Gerçek Kimliğine yönelik ciddi bir saldırıdır. Fakat ne yazık ki çoğu kişi problem olarak bile görmez.

Savunma ve Geçersiz Kılma

Bütün Geçersiz Kılma yaklaşımları aslında psikolojik bir saldırıdır ve insanlar kendilerine saldırıldığında içgüdüsel olarak ya karşı tepki vererek yada geri çekilerek savunmaya çalışır. Eğer kişi sürekli olarak geri çekilirse kendine olan güvenini yitirir ve bu zamanla kişinin kendini güçsüz hissetmesine, depresyona girmesine yol açar. Diğer tarafta ise sürekli karşı saldırıda bulunmak kişiler arasında ki anlaşmazlığı arttırır ve saldırgan olmakla suçlanmasına neden olur.

Hem bilgisel zekanın (IQ) hemde duygusal zekanın (EQ) gelişmiş olduğu durumlarda bu savunmalar olmaz. Sağlıklı bir tepki saldırgan olmadan açık ve öz olarak kendini ifade edebilmektir. Örneğin, kişi duygularını “Kendimi yargılanmış hissediyorum “, “Kendimi ciddiye alınmamış hissediyorum ” yada “Kendimi umursanmamış hissediyorum” tarzında cümlelerle ifade eder. Dikkat ederseniz burda kişi “Sen beni aşağılıyorsun “, “Sen beni küçük görüyorsun” yada “Beni ciddiye almıyorsun” gibi kişiye yönelik sözlü saldırılardan kaçınır ve kendi duygularını açık ve net olarak ifade etmeye çalışır. “Sen” ile başlayan cümleler her zaman karşınızdaki insanı savunmaya iter ve sonuç getirmez. Oysa “Ben” ile başlayan cümleler kişinin sizin açınızdan olayı görmesini sağlar ve sonuç almak daha kolaylaşır.

Duygularınız ile ilgili açık sözlülüğünüze ve dürüst yaklaşımınıza karşınızdaki insanın nasıl tepki vereceği aşağıdaki faktöreler bağlı olarak değişir:

(a) Size ne kadar saygı duyuyor

(b) Duygularınıza ve size ne kadar değer veriyor

(c) Ne kadar kendine güveni var ve ne derece savunmaya çekiliyor

(d) Ne kadar sizi değiştirmeye yada kontrol etmeye çalışıyor

Bütün bu bilgiler sizin için neyin daha iyi olduğunu seçmenizde yardımcı olacaktır.

İnsanların sizi incitmesine izin vermemeniz dileğiyle

Psikolog…