DNA’dan RNA sentezi (Transkripsiyon)
Erkek bir canlıdan gelen spermin taşıdığı bir miktar DNA ile dişi bir canlıdan gelen yumurtanın taşıdığı DNA birleşerek tam bir DNA’yı verir. Bu DNA meydana gelecek yavrunun tüm özelliklerini içinde barındırır.
İlk aşama RNA sentezidir. Bu işlem DNA’nın açılmasıyla başlar. DNA’nın çift zincirli yapısını tıpkı bir “fermuar” gibi açmaya başlar. DNA çözülmeye başladıkça “RNA polinıeraz” adı verilen özel bir protein DNA’nın üzerinde gezerek onu okumaya ve RNA’yı sentezlemeye başlar.
Üretilen RNA’nın DNA’dan tek farkı Adenin bazının karşısına Timin yerin “U” harfiyle gösterilen “Urasil” bazının gelmiş olmasıdır.
Bu işlemler sırasında RNA kaba olarak DNA’dan üretildikten sonra üzerinde düzeltmeler yapılır.
RNA’dan Protein Sentezi (Translasyon)
Düzeltme işlemleri tamamlanmış olan m-RNA daha sonra çekirdek (nükleus) den çıkarak “Ribozom” adı verilen bir hücre organeline doğru yol almaya başlar. Ribozoma ulaşan m-RNA ribozoma bağlanır. m-RNA’nın bir özelliği ise DNA’daki gibi sıralanan bazların 3’lü gruplar halinde ayrılmış olmasıdır. Paylaştırılan bu üçlü gruplara “kodon” adı verilir.
Bu şekilde üretilen m-RNA ribozoma bağlandıktan sonra 3’lü grupların okunmasına başlanır. t-RNA adı verilen bir başka RNA çeşidi ise bildiğimiz m-RNA veya DNA kadar uzun değildir. t-RNA (Taşıyıcı RNA) üzerinde yalnızca 15-20 baz sırası bulundurur. t-RNA’nın diğer bir özelliği ise birbiri ardına sıralanan bazların bir daire oluşturacak şekilde bağlanmasıdır.
t-RNA halkasının üzerinde iki önemli bölge vardır. Bu bölgelerden ilki, taşıyacağı aminoasidin tanınmasını sağlayan bölgedir. Diğer bölge ise t-RNA’nm m-RNA’ya bağlanacağı, 3 adet baz sırasından oluşan bölgedir. Bu bölgeye ise “anti-kodon” adı verilir. Aminoasiti taşıyan RNA “t-RNA’lar aminoasitleri taşıyıp sırasıyla kodonlara bağlandıkça, t-RNA’ların sırtlarındaki aminoasitlerde birbirleriyle bağlanmaya başlarlar.
Gen Yapılarının Anlaşılmasında Proteinlerin Yeri
Genler proteinlerin özelliklerini belirlemektedir. Proteinlerin anlaşılması, her proteinin tüm bileşenlerinin çözümlenmesi anlamına gelmektedir. Bu konuyu inceleyen bilim dalına proteomik denilmektedir.
Proteomik araştırmalarda bilim adamlarının karşı karşıya kaldığı ö-nemli bir güçlük bulunmaktadır. Bu da proteinlerin, genlerden çok daha karmaşık yapıda oluşur. Bilindiği üzere gen dizilişinde geni oluşturan DNA baz dizilişini tanımlarlar. Proteinler farklı moleküllerin bir araya gelme özellikleri nedeniyle daha karmaşık ve daha çok çeşitlilik gösterirler. Öte yandan proteinler çevre koşullarının değişmesiyle hücredeki yerlerini değiştirebilir, parçalanabilir, hatta başka bir moleküle kolaylıkla bağlanabilirler.
Genler Arası Bağlantı ve Krossingover Olayı
Her kromozomda çeşitli karakterlerin kalıtımını etkileyen birçok gen, kromozom ekseni boyunca belli bir düzende sıralanmıştır. Homolog kromozomlarda belli karakterlerin kalıtımını idare eden genler beraberce gen grupları halinde döllere geçerler. Genler arasında daima bir bağlantı vardır. Bu bağlantıya genler arası bağlantı denir. Bazen bu genler arasında bağıntı çeşitli olaylarla çözülebilir. Buna krossingover olayı denir. İki gen birbirinden ne kadar uzakta ise parça değişimi olma olasılığı o kadar yüksektir. Bu verilerden yararlanarak birçok canlı türünün kromozom haritası çıkarılmıştır. Aynı teknikle son yıllarda insandaki bütün kromozomların haritası, hazırlanarak özellikle hastalık yapan genlerin konumu ayrıntılı bir biçimde ortaya konmuştur.
