ÇOCUKLARDA OBEZİTE (ŞİŞMANLIK)

Çocukluk döneminde obezite önemli bir sağlık sorunudur. Vücut yağının düzenlenmesi anne karnında başlar, anne karnında geçen sürenin yarısından sonra yağ dokusu artar doğumda vücut ağırlığının %16 sı yağ dokusudur. Yağ dokusu süt çocukluğu döneminde artarken 5-6 yaşlarında %12-15 olur. 10-15 yaşlarında ekeklerde %11’e düşerken, kızlarda %23’e yükselir. Günümüzde obezitenin sıklığı her yaş grubunda artmaktadır nedeni ise; modern yaşamın getirdiği beslenme alışkanlığı ve çocukların fiziksel aktivitesinin düşmesi(tv, bilgisayar) olarak özetlenebilir. Obez çocukların 1/3’ü obez adölesanların (puberte sonrası çocuk) %80’i erişkin yaştada obez, erişkin obez hastaların %30’u da çocukken de obezdir.

Obezitenin nedeni çoğunlukla aşırı yemek yemeye bağlıdır ve bu tip obeziteye “basit obezite” veya “ekzojen obezite” denir. Ekzojen obezitesi olan çocukların boyları da yaşıtlarına göre uzundur. Bazı durumlarda da obezite nedeni olarak tıbbi bir sorun saptanabilir. Bir hastalığa bağlı olarak obezite tablosu ortaya çıkar ki, buna “patolojik obezite” denir ve çoğunlukla kısa boy eşlik eder. Obezitenin nedenleri:

1 – Ailevi nedenler: Anne ve babanın her ikisi birden şişman ise çocuklarda obezite görülme ihtimali % 80’dir.
2- Çevresel Faktörler: Kentlerde yaşayan çocuklarda fiziksel aktivitenin kısıtlanması genel bir sorundur. Televizyon seyretmek ve bilgisayar kullanmak sayılabilir. Bu iki işlem çocuğun aktivitesini kısıtlar ve enerji tüketimini azaltır.
3- Beslenme: Obez çocuk her zaman yaşıtlarına göre daha fazla yiyen çocuk değil az enerji harcayan çocuktur. Beslenmenin sıklığının azalması, bir veya iki öğün yemek yeme ve yiyeceklerin yüksek kalori içermesi, karbonhidrat ve yağdan zengin olması kilo alma riskini artırır.
4- Hormonal faktörler: Şeker hastalığı, tiroid bezi hastalıkları, böbrek üstü bezi hastalıkları gibi bazı hormonal nedenler de obeziteye sebep olabilir. Bu nedenle obez olan her çocuğun mutlaka bir çocuk hormon hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir.

Şişman çocuklarda görülen durumlar :
– Obezite çocuk ve ergende çeşitli organ ve sistemleri etkiler. Yapılan çalışmalarda obez çocukların %10-30’unda hipertansiyon vardır. Obez çocuklarda kanda kötü kolesterolde (LDL-Kolesterol) yükselme, iyi kolesterolde (HDL-kolesterol) ise düşme gözlenir. Yağların artmasına bağlı olarak; kalp-damar hastalıkları görülme oranında artış, karaciğer yağlanması, safra kesesi hastalıkları ortaya çıkabilir.
– Obez kızlarda erken kemik gelişimine bağlı erken adet görme ortaya çıkabilir. Ayrıca adet görememe,çeşitli adet bozuklukları da sık görülen şikayetler arasındadır.
– Obez çocuk ve gençlerde ağırlık artışına bağlı olarak; eklemlere aşırı yük binmesi nedeni ile çeşitli ortopedik bozukluklar da ortaya çıkabilir.
– Aşırı kilo çocuklarda solunum fonksiyonlarını bozarak ve kalbe binen yükü artırarak hareket yeteneğini azaltır. Bu azalmaya bağlı ortaya çıkan hareketsizlik enerji tüketimini daha da azaltarak bir kısır döngü oluşturur.
– Hızlı kilo alma sık solunum yolu hastalıkları gelişimi açısından önemli bir risk faktörüdür. Ciddi obezitesi olanlarda uyku sırasında solunum durması görülebilir ve ciddi sorunlara yol açabilir.
– Obezite bazı psikolojik bozuklukların ortaya çıkmasına da neden olur. Bu çocuklar sosyal ilişkilerden çekinerek daha içe kapalı bir hale gelebilirler, karşı cinse yaklaşım da bozulabilir.

Obezite tedavisi diyetisyen, hekim ve hasta işbirliği içinde yapılmalıdır. Tedavinin en önemli amacı, hayat boyu kilo kontrolünün sağlanmasıdır ve düzgün beslenme ve sporun yaşam biçimi haline getirilmesidir. Bunun için de normal büyümeyi sağlayacak kadar enerji kısıtlaması yapmak gerekir. Beslenme düzenin oluşturulması ve yaşam biçiminin değiştirilmesi tüm aileyi kapsamalıdır. Kilo alıp verme sakıncalı olduğu için sürekli ve yavaş kilo verme
programına hazır olunmalıdır.
Obezite tedavisinde en önemli iki nokta: Alınan enerjinin azaltılması, Harcanan enerjinin arttırılması gerekir.
Çocuğun uygulayacağı diyet, çocuğun ve ailenin yeme örneğine uygun olarak her çocuğa özel hazırlanmalıdır. Diyet hazırlanırken çocuğun büyüme ve günlük aktivitesi göz önüne alınarak, gerekli besin maddelerini içermesine dikkat edilmelidir. Obezite tedavisi uzun süren ve sabır isteyen bir iştir. Bu konuda ailenin desteği çok önemlidir. Diyet ana ve ara öğünlerden oluşmalıdır. Kesinlikle öğün atlanmamalıdır. Büyük bir öğün yerine sık, küçük öğünler tercih, edilmelidir. Çocuğun enerji ihtiyacı belirlenirken büyümesi de göz önüne alınır. Demir, kalsiyum, çinko ve vitaminlerin diyetle eksik alınmaması sağlanmalıdır.

Enerji harcanması için fiziksel aktivite obezite tedavisinde son derece önemlidir. O nedenle diyet tedavisi mutlaka egzersizle beraber yapılmalıdır. Egzersiz programının da kişiye göre düzenlenmesi gereklidir. Başlangıçta hafif egzersiz programları verilir, daha sonra egzersizin sıklığı ve şiddeti arttırılır. Günlük egzersiz süresi en az 30 dakika olmalıdır. Yürüyüş, hafif koşu, bisiklete binme, evde aerobik, dans yapılabilecek basit egzersiz türleridir (asansör yerine merdiven kullanmak da bir egzersizdir). Çocuğun obezite tedavisinde başarılı olabilmesi için gerek yeme şeklini gerekse fiziksel aktivitelerini bir davranış biçimi ve hayat tarzı haline getirmesi gerekmektedir. Fizik aktivite sadece enerji tüketimini arttırmaz. Aynı zamanda insülin duyarlılığını arttırarak şeker hastalığının ve iyi kolesterolü (HDL)arttırarak kalp-damar hastalıklarının gelişimini önler.

DR Bülent Öztürk
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Acıbadem Hastanesi BURSA