Cinsiyet Nasıl Belirlenir

Genetik biliminin bulguları, memeli hayvanlar ve insanlarda yenidoğan canlının cinsiyetinin, döllenme sırasında, annenin gebe kalma anında belirlendiğini ortaya koymaktadır. Üstelik, cinsiyetin belirlenmesine etken olan da anne değil, yalnızca babadır.
Cinsel üreme, biri dişi diğeri erkek iki üreme hücresinin varlığını gerektirir. Bu hücrelerin birleşmesiyle embriyo oluşur. Üreme hücreleri vücudun diğer hücrelerinden farklıdır: göz, kas, sinir, gibi hücreler 46 tane kromozom taşırlar, oysa üreme hücrelerinin sadece 23 tane kromozomu bulunur.

Yani, üreme hücrelerinin diğer hücreler gibi yaşayabilmesi için karşı cinsten bir başka üreme hücresiyle birleşmesi zorunludur; böyle bir birleşme olmaması halinde, bir “yarım hücre” niteliğindeki sperm (erkek üreme hücresi) veya ovum (kadın üreme hücresi) çok kısa bir süre içinde ölür. Memelilerde erkek iki tip sperm üretmektedir Erkeğin spermindeki yarım hücrelerden yarısı (x) kromozomu, diğer yarısı da (y) kromozomu taşır. Buna karşılık dişi, yalnızca (x) kromozomu taşıyan tek tip yumurta üretmektedir. Bu tek tip yumurta iki tip sperm ile de birleşebilir: bir (x) kromozomu taşıyanla birleşip (xx) dişi embriyonu meydana getirebileceği gibi, (y) taşıyanla birleşip (xy)erkek embriyonu da oluşturabilir. Dişinin iç üreme organında bulunan yumurtayı erkeğin menisindeki hangi tip spermin dölleyeceği, tamamen rastlantıya bağlıdır. Erkek iki tip spermi de aynı sayıda ürettiğine göre, yumurtaya ulaşan ve onu dölleyen spermin (x) veya (y) olma olasılığı hemen hemen eşittir. Buna göre, doğacak çocuğun erkek ya da dişi olma olasılığı da eşit sayılabilir.

Cinsiyetin baba tarafindan belirlenmesi bütün hayvan türleri için geçerli değildir. Bazı hayvanlarda; kuşlarda ve kelebeklerde, spermler kromozom bakımından türdeştir; iki ayrı tipte kromozom taşıyan, dişinin yumurtasıdır. Bu nedenle, yavrunun cinsiyeti anne tarafından belirlenmiş olmaktadır.
Cinsiyet döllenme anında belirlenir. Sperm ile yumurtanın birleşmesiyle meydana gelen embriyodaki kromozom birleşimi, yenidoğan varlığın cinsiyetini belirleyecek olan iç salgı bezlerinin oluşmasını sağlar. Bu salgı bezleri de erkeklik ya da dişilik organlarının gelişmesine neden olur. Ancak, bu gelişme belli bir süre almaktadır:
örnekse insan embriyosunda sonuçta erbezi ve yumurtalık durumuna gelecek olan ilk embriyo dokuları gebeliğin ancak beşinci ya da altıncı haftasında ortaya çıkmaktadır. Başka bir deyişle, başlangıçtaki kromozom formülü cinsiyeti gerçekten belirlemektedir ama, bu formülün işlemeye başlaması ancak belli bir gecikmeden sonra mümkün olduğu için de, anne rahmindeki yeni varlık erkeklik ya da dişilik yönüne dönmeğe hazır bir erselik olarak yaşama başlamaktadır. Gelişmekte olan embriyoda hem erkek hem de dişilik organlarının varlığı, ergin erkekte rahmin ve diğer dişilik özelliklerinin kalıntıların bulunması, bunu doğrulamaktadır.

Öyleyse, embriyonun başlangıçtaki ayrışmamış cinsiyetini erkek ya da dişi yönüne çeviren nedir? Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler, kromozom formülünün doğru olarak işlemesini sağlayan şeyin cinsiyet bezleri tarafından salgılanan hormonlar olduğunu gösteriyor. Bu cinsiyet bezlerine erkeklerde erbezi, kadınlarda yumurtalık adı verilir, erkek cinsiyet hormonu androjen (ya da testosteron), dişi cinsiyet hormonları da östrojen ve progesteron olarak adlandırılırlar. Gerek erkeklik özelliklerinin (erkek üreme organları ile kalın ses ve vücudun belirli yerlerindeki kıllar gibi ikincil erkeklik özellikleri) gerekse dişilik özelliklerinin gelişmesi ve olgunlaşmasını sağlayan bu hormonlardır.

Yapılan deneyler erkek ve dişilerin hormonal özelliklerinin ve buna bağlı olarak da gelişme mekanizmalarının farklı olduğunu da ortaya koymuştur. Memelilerde dişide yumurta salgısının cinsiyet özelliklerinin belirlenmesinde oynadığı rol, erkeğin erbezinin erkeklik özelikleri üzerindeki etkisinden çok daha azdır. Yenidoğan dişi farede iki yumurtalık da alındığı zaman dişilik organ ve özelliklerinin gelişmesi durmamakta, buna karşılık erkek yavruların erbezleri alındığında bütün erkeklik özelliklerinin gelişmesi durmakta, üstelik bazı dişilik özellikleri belirmektedir. Yaşama başladığında bir erkek memeliden erbezleri alınacak olursa dişilik özellikleri egemen olmaya başlayacaktır; ama bunun tersi, yani yumurtaların alınmasıyla erkeğe dönüşme sözkonusu değildir, bunun için ayrıca vücuda erkeklik hormonu verilmesi gerekecektir. Başka bir deyişle, dişinin yapısında kendiliğinden varolan gelişme eğilimleri, olgunlaşmış bir dişilik sisteminin ortaya çıkması için yeterliyken, erkek gelişmesi ek bir etkeni, erkeklik hormonunun varlığını gerektirmektedir.

Memelilerde prototip dişi olmasına karşılık, kuşlarda erkektir. Tavukların yumurtalıkları alınınca hızla horoz tüyleri, ve diğer erkek özellikleri ortaya çıkmaktadır. Çiftliklerde, çeşitli nedenlerle dişilik hormonu üretemeyen tavukların kendiliklerinden cinsiyet değiştirdikleri sık sık görülen olaylardandır Bu türde, kendiliğinden gelişen temel özellikler erkeklik yönünde, hormonların yardımıyla sonradan oluşan özelliklerse dişilik yönündedir