Bitkilerde Destek ve Hareket Sistemi

Bitkilerde Destek ve Hareket

Toprağa bağımlılık, yüksek organizasyonlu bitkilerde (Cormophyta), yerel hareketi sınırlar. Ancak yumru ve sürgünlerden çıkan uzantılarda sınırlı bir hareket vardır. Zaten bu bitkilerin soyunu devam ettirebilmeleri için de tohumlarının başka bir araçla; daha çok rüzgarla, böcek ve kuşlarla, bulunulan noktalardan başka bir yere taşınması gerekir. Bununla birlikte, hareket edemeyen bitkilerin bazı organlarım, değişik ekolojik etmen­lere bağlı olarak hareket ettirebilmeleri olasıdır.

Tradescanüa ve Vallisneria gibi bazı bitkilerin hücrelerinde plazma hareketi mikroskop altında izlenir. Bu tip PLAZMA HAREKETLERİ proteinlerin hareketi ile yönlendirilir. Bu durum hayvan hücrelerinde de görülür. Mikroskop kullanmadan da bitkinin tamamının hareketi izlenebilir. Şerbetçiotu gövdesi, serbest olan açıktaki kısmı ile dairevi hareketler yapar. Krokus çiçekleri güneş tarafından ısıtılırsa, kısa süre sonra açılır. Bu hareketlere BÜYÜME HAREKETLERİ denir. Mimoza’da izlenen TURGOR HAREKETLERİ daha süratli olur. yapraklarına dokunur dokunmaz, hareket eder. Venüs (sineği yakalayan bitki=Dionaea) de, kendisine bir böceğin dokunması ile birlikte aniden kapanır. Dokunum uyarısı yapraktaki duyu kılları tarafından algılanır. Bunun akabinde eklem hücrelerindeki turgor değişimi nedeniyle saniyede 6-20 cm süratle kapanır. Kına çiçeği (=Impatiens)nde de tohum kesesine dokunur dokunmaz, kesenin patlayıp, tohumların dışarıya çıkması da turgora dayanan bir İVME HAREKETİ’dir.

Bitkilerde Hareket Nasıl

Bazı bitki bölümleri de HİGROSKOPİK HAREKET yapabilir. Sterliçya çiçeklerinin uzun ve helezonik bir mahmuzu vardır. Bu helezon mahmuzlar rutubete bağlı olarak daha da döner.

İçinde Euglena ve alg bulunan bir akvaryum pencereye doğru konulursa, güneşe bakan yüzde yeşil bir renk izlenir. Burada fotosentez yapabilen hücreler güneşe doğru bir araya ge­lerek toplanır. Bu şekilde belli bir yöne doğru yapılan hareketlere TAKSİS hareketleri denir. Bunlara eğrelti ve yosunun belli cinsel uyarıcı maddelere tepki gösteren eşey hücrelerinde de rastlanır. Çok hücreli bitkilerde serbest hareket etmeyle ilgili böyle örnekler yoktur.

Uyarı yönüne bağlı olmayan hareketlere NASTİ denir. Lale veya ilkbahar çiçeğinin, çiçek yapraklarının açılım hareketleri sıcaklık ve ışığa bağlı olan nastilerdir. Yaprakların hareket yönü ise onların yapısal planında belirlenmiştir. Nastilerde tepki veren organın anatomisi ile hareket yönü belirlenmesine rağmen, bunlarda fizyolojik olarak anlamlı hareketler söz konusudur, bunun bitki için önemi büyüktür. Bu hareketlerin mekaniği ya yerel ve dönüşümü olmayan büyüme hareketlerine veya özel hücrelerdeki karışık yaprak eklemlerine bağlıdır. Bunlar Turgor hareketleri kuramına göre hareket ederler. Bu hareketler çok süratli ve geri dönüşümlüdür. Bunlarda enerji kullanır. Örnek olarak Mimosa pudica’daki seismonasti ve fotonasti verilebilir. Bu tropik leguminoz bitkinin yaprakları çift dizinlidir ve bu yaprakların sapının kökünde turgor eklemleri vardır.Mimoza yaprağının eklem kısımları su ile doludur. Bu, yaprağın dik durmasını sağlar. Yaprağa dokunulursa, hücre membranının geçirgenliği değişir. Bu hücrenin hacmi küçüktür ve eklem kısmı bükülür. 15-20 dakikalık dinlenme fazından sonra, su yaprakların eklem hücrelerine tekrar dolar ve onların gerginleşmesine yol

Işık Uyarısı ve bitkilerde hareket sistemi

Bitkilerde ışığın yolaçtığı yönlendiril­miş harekete FOTOTROPİZMA denir. Bitki ışığa doğru hareket ederse, POZİTİF FOTOTROPİZMA, ışıktan uzaklaşırsa NEGATİF FOTOTROPİZMA denir.
Hardal bitkisi embriyosunun kökleri negatif fototropik olarak tepki gösterir. Işığın giremediği besi ağarında bu etki kolayca gösterilebilir. Diğer birçok bitkinin kökü, fototropik olarak tepki göstermez.

Sıcaklık Uyarısı Sıcaklığın neden olduğu uyarı çiçek yapraklarının hareke-tindeki gibi belli bir aktiviteye yol açar. Bu şekildeki yönlen­memiş hareketlere TERMONASTİ denir. Ayrıca sıcaklık uyarısı birçok tohumun çimlenmesinde rol oynar.

Yerçekimi Uyarısı Arazinin eğimine bağlı olmaksızın, gövde dikine, yani yukarıya; kök de toprak-da derine ve aşağıya doğru büyür. Yerçekimine bağlı olan büyümeye NEGATİF ve POZİTİF GEOTROPİZMA adları verilir. Bitki büyümesi ile ilgili yerçekimi et­kisi KLİNOSTAT denen bir alet kullanılarak deneysel olarak kanıtlanabilir

Bitki, saksısı ile birlikte paralel konumda tutulur ve bu durumda saat yönünde yavaş yavaş döndürülür. Yerçekimi bitkiye yandan eşit olarak etki edeceğinden, bitki paralel olarak büyümesini sürdürür. Bu hem genç fide hem de yetişkin bitki için geçerlidir

Bitkide fototropizmadaki gibi geotropizmada da uyarı bazı uyumsuzluklara neden olabilir. Gelincik tomurcukları aşağıya doğru sarkıktır. Ama çiçek açarsa, çiçeğin dikeldiği görülür. Lilium martogon (Erguvani Türk zambağı) çiçekleri asılı olduğu
halde meyvaları dikinedir. (bitki hareket)

Yerçekimi uyarısının algılanmasından, hücredeki nişasta taneleri sorumludur. Bunlar hücrenin alt kısmında olup, yerçekimi tarafından buraya çekilirler. Hayvanlar­da buna benzer denge organlarına statolit dendiğinden, burada da STATOLİT NİŞASTASI’ndan söz edilir.

Kimyasal Uyarı

Çiçekteki tozlaşmadan sonra, polen tozları yumurtalığın (ve böylece yumurta hücresinin) tepecik ve pistiline doğru kolayca yollarını bulur. Bunlar kimyasal ola­rak yumurta hücresinden çıkarılan maddelerle uyarılır. Burada POZİTİF KEMOTRO-PİZMA ‘dan sözedilir. Mantar miselleri de şeker veya proteinde pozitif kemotropik olarak büyürler.

Eğer zehirli madde veya toprakta çok yüksek yoğunlukta besin tuzlan varsa, ör­neğin köklerde, NEGATİF TROPİZMA söz konusudur. Güneş şebnemi bitkisi (Drosera)nin hayvan yakalayan yaprakları KEMONASTI gösterir. Sinek yaprağa konar ve buraya yapışırsa, bu­rada parmak şeklindeki çıkın-tılarca tutulur. Bunlar daha sonra kimyasal ve mekanik uyarı ile içeriye doğru bükü­lür.
Dokunma Uyarısı

Çit şalgamı (=Bryonia)mn yaprak spiralleri saat zembe­reği gibi sarılıdır. Gelişimleri sırasında bunlar uzar ve dairevi hareketler yaparak bir yerlere tutunmaya çalışır. Bu arada bir dala tutunurlarsa dalın bulun­duğu, yani dokunulan kısımda derhal ve tek yönlü bir büyüme olur. yaprak spiralleri dalı hemen sarar. Böylece daya­nak ve bitki arasında bir destek bağı oluşur. Dokunun uyarısına yönelik yaprak spi­ralinin yaptığı harekete TİGMONASTİ adı verilir.