Acaba insan, eğitim ve egzersizle beden işlevlerini bilincin denetimi altına alabilir mi? Eğer alabilirse bunun sınırları nedir? Burada sözü edilen beden işlevleri, otonom sinir sistemi ile ilgili olanlardır. Yani kalp atışları, kan basıncı, solunum sayısı, kas gerginliği vb. istenç dışı çalışan organlar ve onların işlevleridir. Çoğumuz, “Ben bilinçli olarak kan basıncını düzene sokabilir miyim?”, “Gergin kaslarımı gerginlikten kurtarabilir miyim?” türünden sorular sorabiliriz. Bu sorulara alacağımız “Evet.” yanıtı bizi çok mutlu eder. Çünkü böylece çağdaş yaşama biçiminin getirdiği olumsuzluklardan biri olan stresle başa çıkmamız kolaylaşabilir. Stresle başa çıkmada önemli bir adım beden gerginliğinden kurtulmaktır.
İnsanın psikolojik yaşantısında geri bildirim (feedback) mekanizması vardır. Geri bildirim, organizmada bir davranışın uygun olup olmadığının ve yolunda gidip gitmediğinin duyumlar yoluyla beyne erişmesidir. Algılamaya alışılmış,öğrenme ile kazanılmış bilgiler, daha sonra kazanılan bilgilerle yeniden düzenlenerek tamamlanır. Örneğin; “Hava bulutlu olduğunda yağmur yağar.” bilgisine geri bildirimle ulaşırız. “Yağmur” ve “bulut” aynı anda algılanmaz; ama ikisinin art arda geleceği bilinir. Hava bulutlu olduğunda yağmurun yağacağını düşünerek şemsiyemizi alırız. Çünkü yağmurun yağdığını gördüğümüz durumlarda daha önce havanın bulutlu olduğunu hatırlamışızdır. Ancak birkaç deneyimde bu yargının geçerli olmadığını görmüşsek, yani hava bulutlu olduğu halde yağmur yağmamışsa bu bilgiyi yeniden değerlendiririz.
Geri bildirim biyolojik olarak da yapılabilir. Buna biyolojik geri besleme (biofeedback) ya da biyolojik geri bildirim denir. Biyolojik geri bildirim, bireye kendi fizyolojik süreçlerine ilişkin anında bilgi verme yöntemidir. Bu yöntemle kişinin kalp ve dolaşım sistemindeki etkinliklerine, vücut sıcaklığına, beyin dalgalarına ya da kas gerginliğine ilişkin bilgiler elektronik olarak izlenir. Bazen bir gösterge üzerinde bazen de ışık ya da ses aracılığıyla bireye iletilir. Önceleri, otonom sinir sistemine ilişkin olan bu tür fizyolojik etkinliklerin bireyin denetimi dışında geliştiği düşünülürdü. Bugün bireyin, kendisine ilişkin biyolojik verileri kullanma konusunda eğitilerek strese ya da dış dünyada gelişen olaylara karşı vücut tepkilerini denetleyebileceği gösterilmiştir. Bu eğitim, kişiye kendi fiziksel tepkilerini izlemenin ve denetim altına almanın yollarını öğretir.
Biyolojik geri bildirim eğitimi, stres yaratıcı etkenlere karşı öğrenilmiş tepkileri değiştirmeyi amaçlayan bir tür davranış tedavisidir. Bu uygulama, özellikle ağrı ve kas gerginliği gibi bazı hastalık belirtilerinin hafifletilmesinde çok etkili olabilir. Ayrıca, hastanın strese karşı tepkilerini çözümlemesine yardımcı olan psikoterapi ile birlikte uygulanarak etkisi artırılabilir.
Biyolojik geri bildirim eğitiminin başarıyla sonuçlandığı alanlar şunlardır: Migren tipi baş ağrıları, karın ağrılarıi kan basıncı yüksekliği ve tiklerin giderilmesi ya da sara nöbetlerinin seyrekleştirilip hafifletilmesidir. Birçok psikolog, sürekli olarak izlenip kaydedilebilen her türlü fizyolojik sürecin bir ölçüde de olsa denetim altına alınabileceğine inanmaktadır.
Beyin dalgalarıyla biyolojik geri bildirim eğitimi, zihinsel işlevleri zenginleştirmede de yararlı olmaktadır. Alfa dalgaları eğitimiyle yoğun düşünmenin yatıştırıcı ve bütünleyici sonuçlarına ulaşılabilmektedir. Teta dalgaları eğitimi ise dikkatin yoğunlaştırılmasını, bunaltı nöbetlerinin ve sınav dönemlerindeki “zihin durmalarının” denetim altına alınmasını sağlar.
