BEBEK VE ÇOCUKLARDA BÜYÜME VE GELİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Süt çocukluğu çağı ise, 1-24 ay arasıdır. Bu çağda vücut büyümesi öndedir. Doku değişimi daha yavaş gider. Bu evrede sinir sistemi büyük olgunlaşma gösterir. Doğum öncesi ve doğum sonu yaşamda büyüme ve gelişmede birçok faktörler rol oynar.

Bunlardan ilki kalıtsal etkenlerdir. Anne ve babadan geçen genler, bebeğin büyümesi ve sağlıklı olmasını belirleyen etkenlerdir. Kısa boylu ailenin çocukları kısa boylu, uzun boylu ailenin çocukları uzun boylu, sarışın olanların bebekleri ise açık renkli olmaya meyillidir. Irk ve ailelere özgü farklar kalıtsal ve genetik yapı ile ilgilidir. Genlere bağlı özellikler çeşitli hastalıkların nedeni olarak rol oynar. Bir bebeğin dış görünümünün normal olması için kromozom yapısının normal olması şarttır. Kromozomlarda meydana gelen artma, eksilme, kırılma, birinden ayrılıp diğerine bağlanma, bazı hastalıkların oluşmasına yol açar.

Büyümeyi etkileyen ikinci etken hormonal faktörlerdir. Hormonlar, bünyede birçok salgı bezlerinden (tiroit, hipofiz vb.) bir kanal sistemi olmadan doğrudan doğruya dolaşım sistemine verilen ürünlerdir. Hormonlar belirli bir hücre grubu tarafından, doğrudan doğruya kana salgılanan çıkış yerinden uzaktaki bölgelerde etkili olan biyokimyasal maddelerdir. Büyüme ve gelişmeyi etkileyen hormonlar, kafatası içinde, temel kemiği üzerine oturmuş, hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu ve boynun ön yüzünde bulunan kalkan (tiroit) bezinden salgılanan tiroit hormonu (tiroksin)dir. Büyüme hormonu boy büyümesini, tiroit hormonu büyüme, gelişme ve olgunlaşmayı sağlar. Ergenlik çağında böbreküstü bezlerinden salgılanan hormonlar daha ön plana geçer.

Çocuklarda doğum öncesi nedenler de büyüme ve gelişmeyi büyük ölçüde etkiler. Bunlar oldukça çok ve karışıktır. Doğum öncesi yaşamda özellikle yaşamın ilk 12 haftasında organ taslaklarının gelişmesi sürecinde embriyoyu etkileyebilecek bir dizi etken, büyüme ve gelişmeyi etkilemekle kalmaz, bazen çözümü mümkün olmayan doğum sonrasında, kalıcı hastalıklara ya da doğumsal anormalliklere yol açar. Bu çağda anne kullandığı ilaçlara da çok dikkat etmelidir. İlaçların alınmasına bağlı olarak hamileliğin ilk üç ayında anormallikler meydana gelmektedir.

Hamilelikte anneye verilen ilaçların büyük bir çoğunluğu plazenta yoluyla, az bir kısmı da direkt olarak bebek etrafında bulunan amniotik sıvıdan geçerler. Plazenta yoluyla geçiş, ilaçların yapılarına, yağda veya suda erimelerine, proteinlere bağlı olup olmamalarıyla ilişkilidir. Örneğin “Heparin” adı verilen kan pıhtılaşmasına engel olan ilacın yapısı (molekül ağırlığı 1000′den yukarı olduğundan) büyük olduğu için plazenta, yavruya geçişe izin vermediği halde, “Tiroksin” dediğimiz kalkan bezinin gelişme hormonunun yapısı (moleküller ağırlığı 1000′den küçük olduğu için) küçük olduğundan plazentadan bebeğe rahatlıkla geçmektedir.

Barbituratlar, trankilizanlar, narkotik ve lokal uyuşturucular (genellikle, uyku ilaçları, yatıştırıcı ve teskin edici ilaçlar, genel ve yerel uyuşturucular) kolaylıkla ve büyük oranda yağda eridiklerinden hamile anneye verildiklerinde süratle plazentadan geçerek bebeği etkilerler.

Hamilelere damar yolu ile verilen bir çok antibiyotikler 30-60 dakika içinde anne rahmindeki bebek dolaşımına ulaşırlar. Hamile annelerin bazı hastalıklarında, su kesesinin erken patlaması ve doğumun gecikme hallerinde anneye verilen ilaçlarla bebeklerin doğumdan önce anne rahminde hastalanması önlenebilir.

Hamilelikte, emzikli anne, lohusalık süresince zorunlu bir nedeni yoksa, hekimlerine danışmadan hiç bir ilaç (aspirin, hatta vitaminler dahil) almamalıdır.

Gebe annenin beslenmesinin iyi olmaması da gelişen yavruyu etkiler, bebeğin düşük doğum tartılı olarak doğmasına, düşük doğumlara, prematüreliğe ya da doğum sonrası yenidoğan evresinde sık hastalanmaya sebep olur.

Anne rahminde bebeğin büyüyüp gelişmesi, hamile annenin aldığı düzenli ve dengeli besinlere bağlıdır. Hamile anne yeterli beslenmediği zaman kendi yedek besin depolarını harcamak zorunda kalır. Bu hal bebeği de yansıyarak dirençsiz, düşük doğum tartılı doğumlara yol açar.

Anne hamile kaldığını anladıktan sonra derhal en yakın Ana ve Çocuk Sağlığı Merkezine başvurarak, hamilelik süresince ortalama tartısı ayda 1 kg. artacak bir beslenme düzenlenmesini istemelidir.

Gebelikte günlük beslenmeye; Bir yumurta, veya ona eşdeğer miktarda et, balık, tavuk, karaciğer dalak eklenmelidir. Bunları alamıyorsa, kemik suyuna mercimek çorbaları, nohutlu yiyeceklere yer vermeli, günde bir bardak süt veya 200 gr. yoğurt, bol meyve ve sebze yemelidir. Sabah kahvaltılarında peynir ve kan yapıcı pekmez yer almalıdır.

Özellikle sık doğum yapan annelerin kansızlıkları, anne karnında kanın rengini veren hemoglobin maddesinin oluşması için gerekli demir depolarının yetersizliğine yol açar ve bebekte demir yetersizliği kansızlığı (Demir yetersizliği anemisi) meydana gelir.

Karadeniz bölgemizin denizden uzak iç bölümlerindeki hamile annelerimizde olduğu gibi, iyot eksikliği varsa; bebek guatrlı doğar.

Gebelik süresinde, hamile annenin, düşme, çarpma gibi kazalardan etkilenmesi bazen kanama, düşük veya bebeğin anne rahminde iyi beslenmemesine neden olur.

Bebekle anne arasında her türlü ilişkiyi sağlayan plazenta (çocuk eşi) dediğimiz organın doğum öncesi yaşamda büyük yeri vardır. Plazentanın en önemli görevi embriyo ve fetusu beslemektir. Bu nedenle plazentada meydana gelecek bozukluklar ve hastalıklar doğum önceki yaşamda canlıyı etkileyerek düşük doğum ağırlıklı doğumlara, prematüreliğe, düşüklere, ölüdoğumlara yol açar.

Büyüme ve gelişmeyi etkileyen faktörler arasında doğum sonrası etkenlerde önemli bir yer tutar. Bu dönemde ilk 2 yıla kadar büyüme ve gelişmeyi etkileyen en önemli faktör beslenmedir. Beslenmesi iyi olmayan, yeterince proteinli besinleri ve kaloriyi almayan bir bebekte, büyüme geri kalır. Yetersiz beslenen bebek aldığı besinle ancak hayatsal görevleri yerine getirir ve bir süre sonra beslenme bozukluklarının belirtileri ortaya çıkar. Beslenme bozuklukları bebek bünyesinin direncini kırarak bünyede sık tekrarlayan ishaller, zatürreler, orta kulak ve idrar