Bağırsak parazitleri

Asalakların insan vücudunda en çok zarar verdikleri organların başında bağırsaklar gelir. Bağırsağı sadece en son gelişme alanı olarak kullanan asalakları değil, aynı zamanda burada geçici bir süre için bulunup sonra başka organlara gidip yerleşen asalakları da bağırsak asalağı saymak doğru olur.

Bağırsaklarda asalakların en yaygınların dan olan kökbacaklıların amipler takımından dizanteri amibi (Entamoeba hystolytica) insanda amipli dizanteriye (ishal) yol açabilir. Kalın bağırsaklarda yaşayan balantidiyumlu dizanteri kirpiklisi (Balantidium coli) de balantidiyumlu dizanteriye yol açar. İpliksoluncan lar (Nematoda) ağızlarında bulunan kancaların ve salgıladıkları, kanın pıhtılaşmasını engelleyici maddelerin yardımıyla insanın bağır sak duvarına yapışır ve kan emerler. Bu nedenle kansızlığa yol açarlar. Bunlardan kancalı kurt (Ancylostoma duodenale) güney Avrupa ve Ortadoğuda yaygın olarak bulunur.

Dışkı ile dışarı atılan yumurtalar içinde bulunan larva, zamanla gelişerek bu alana yalınayak basan insanların derisini delip, kan yoluyla önce akciğerlere, oradan solunum boruları yoluyla ağıza ve nihayet oradan da ince bağırsağa ulaşır. Sağarsak solucanı (Ascaris bumbricoides) insan bağırsağında yaşayabilen başka bir asalaktır. Kancalı kurttan farklı olarak larvaları, deriyi delip içeri giremezler. İnsan ancak bu asalağın yumurtaları ile bulaşmış besinleri yerse, bağırsağında açılan yumurtadan çıkan larva bağırsak duvarını delip kan dolaşımına geçebilir.

Sivrikuyruk (Enterobius vermicularis) adı verilen ipliksi solucan, genellikle körbağırsakta gelişebilen bir bağırsak asalağıdır. Dişisi yumurtlayabilmek için anüsten dışarı çıkar; bu genellikle gece vakti gerçekleşir. Apış arasında yumurtladıktan sonra dişi ölür, yumurtalardan hemen çıkan larvalar insanın parmağına bulaşarak ağzına ulaşır lar. Domuz kurdu (Trichinella spiralis) do muz etinin çiğ ya da az pişmiş yenilmesi so nucu insana geçer. İnsanın ince bağırsağına ulaştığında et sindirilince açığa çıkan larvaları önce ishal ve benzeri bağırsak şikayetlerine yol açar. Sonra bağırsak duvarını delerek kan yoluyla çizgili kaslara ulaşır ve orada bir süre yaşayıp etraflarında kist meydana getirerek ölürler.

Daha çok uzakdoğuda yaygın olan dev bağırsak kelebeği (Fasciolopsis buski) yumurtasından çıkan larva, bir su sümüklüböceğinin vücuduna girip çoğalarak redia denen larvalar meydana getirir. Bu larvalar da zamanla cercaria adını alan larva şekline dönüşerek sümüklüböceği terkedip insanın yiyeceği su bitkilerine yapışırlar; bunları çiğ yiyen insanların bağırsağının duvarına özel vantuzlarıyla yapışarak burada ülsere, ishale yol açarlar. Yassı solucanların şeritgiller (Cestoda) sınıfı birbirine benzeyen az ya da çok sayıda bölümlerden meydana gelir. Bunlardan domuz tenyası (Taenia solium) az pişmiş domuz eti yiyen insanların bağırsağında bu ette bulunan larvanın keseli kurt (cysticercus) halinden, erişkin hale dönüşmesi ve bağırsak duvarına yapışan başı aracılığıyla kan ve be sinleri emmesi yoluyla zarar verir.

Zaman zaman «proglottide» adı verilen bölümlere koparak içlerinde bulunan binlerce yumurta ile dışkı içinde dışarı atılırlar. Bu dışkı ile bulaşmış otları yiyen domuzların bağırsak duvarını delen larva, bu hayvanların kaslarına ulaşır. Cüce tenya (Hymenolepsis nana) sıçanların dışkısı ile bulaşmış besinlerin yenilmesi ile vücuda girer, bağırsak duvarında gelişip erişkin duruma gelir ve domuz tenyası gibi zarar verir. Köpek tenyası (Echinococcus granulosus) genellikle koyun etinde birçok larva bulunan kistler meydana getirir.

Köpek, koyun etini çiğ yerse bu kistler onun bağırsağında erişkin asalak haline dönüşürler. Bunlardan oluşan yumurtaların bulaştığı otları yiyen koyunların bağırsaklarına ulaşan yumurtadan çıkan larva, bağırsak duvarını delerek kan yoluyla hayvanın çeşitli organlarına ulaşır. Köpek tükürüğü ile bulaşan elini ağzına götüren insanların da köpeğin ağzındaki yumurtayı kendi sindirim kanallarına iletebilmeleri mümkündür. Böylece insan bağırsağından geçerek çeşitli organlara ulaşan larvalar, bu organlarda kistler meydana getirerek, önemli ve cerrahi tedavi gerektiren bozukluklara yol açarlar. Geniş tenya (Diphyllobotrium latum) az pişmiş balık etinin yenmesi ile insan bağırsağına ulaşan bir asalaktır. Bağırsak duvarından kan emerek zarar verir.

Görüldüğü gibi bağırsakta zararlı etkisi olan asalaklar çok çeşitli olup bunların açtıkları zararlar çok değişiktir. Bağırsak hastalıklarına yol açan diğer etkenler arasında bağırsak asalakları da bu nedenle önemli bir yer tutarlar.