Azot döngüsünün yararları ve zararları

Azot, karbon, hidrojen ve oksijen gibi canlı maddelerin ana bileşenlerinden biridir. Ancak azot diğerleri gibi tabiattaki haliyle bitkiler tarafından alınamaz. Azot atmosferde serbest halde bulunmasına rağmen, bu haliyle bitkiler,hayvan ve insanlar tarafından doğrudan kullanılamaz. Önce bitkilerin kullanabileceği bir şekle dönüştürülür, bitki bünyesine alındıktan sonra nebati gıdalarla ya da bunların değişimi olan hayvani gıdalarla insan vücuduna alınabilir. Doğadaki serbest azotun bitkiler tarafından alınabilmesi için nitrat (NO3) tuzlarına çevrilmesi gerekir.

Azotun canlılar açısından önemi büyüktür. Proteinlerin yapısında bol miktarda azot vardır. Ayrıca DNA, RNA, ATP ve birçok koenzimin yapısında bulunan organik bazlarda ve bazı vitaminlerde de bulunmaktadır. Canlılar yaşamsal fonksiyonlarını yapabilmek için azota ihtiyaç duyarlar. Atmosferimizde serbest azot oranı % olmasına rağmen, hiçbir bitki ve hayvan bunu kullanamaz.

Azot Döngüsü nedir, nasıl oluşur?

Atmosferdeki azotun kullanılması azotun döngüsüyle mümkündür.Azotu bitkilerin alabileceği forma dönüştürecek bazı mekanizmalar vardır. Şimşek çaktığında boşalan enerji, güçlü bir bağa sahip olan azot moleküllerini parçalayıp bitkilerin alabileceği forma dönüştürür, yağmur da bunları toprağa indirir. Baklagiller familyasının köklerinde nodül (küçük yumrucuk) oluşturan Rhizobium gibi bakterilerin faaliyetleri de azotun sağlanmasında etkendir. Bunlar havanın serbest azotunu bağlar ve böylece bitkilere azot sağlarlar. Kemosentetik bakteriler bu dönüşümü sağlar. Çeşitli mikroorganizmalar tarafından organik maddelerin parçalanması sonucu açığa çıkan azotlu kompleks moleküllerin azot bakterileri sayesinde bitkilerin alabileceği şekle dönüştürülmesidir.

Azot Dengesi

Kullanılabilir durumdaki azot ile bitki ihtiyacı arasındaki denge insanların yanlış müdahaleleri olmadıkça korunmaktadır. Bu durum azotlu gübre kullanımının artmasıyla bozulmaktadır. Eğer toprakta, ihtiyaçtan fazla miktarda bitkiye yarayan formda azot bulunursa, çeşitli problemler ortaya çıkar. Bu dengeyi ayarlamak çok önemlidir.

Daha fazla verim almak için kullanılan ticari gübrelerin fazla kullanılmasıyla, topraktaki çözülebilir azotun fazlalığından kaynaklanan sorunlar ortaya çıkmaktadır. Önceden çiftçiler topraktan uzaklaşan azotu yeniden sağlamak için,doğal gübreler kullanıyordu. Bitki kalıntıları ile insan ve hayvan atıkları kullanarak, tahıl ve diğer kültür bitkileriyle birlikte, bezelye, fasulye, mercimek ve diğer baklagilleri yetiştiriyorlardı. Bu bitkilerin köklerinde yaşayan azot bağlayıcı bakteriler de, toprağın azot bakımından zenginleşmesine yardım ediyordu.

Fazla Azotun Zararları

Azotun toprak ve sudaki fazla olması insan ve çevre sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Toprakta azotun fazlalığının etkileri derin yer altı sularından stratosfere kadar uzanır.

Toprakta yetişen ürünleri tüketerek fazla miktarda alınan azot, bitki dokularında nitrat şeklinde birikir. Bu ise, insan ve hayvan sağlığı açısından zararlıdır. Yüksek nitrat içeren sular çocuklarda hayatı tehdit eden “mavi bebek hastalığı”na sebep olur. Yüksek dozda gübrelemenin yapıldığı yerlerde, hem yeraltı hem de yer üstü suları ciddi şekilde nitrat ve nitritle kirlenmektedir.

Azotça zengin ortamlarda bakteriler ve mavi-yeşil algler hızla gelişir. Bu durum sudaki oksijeni azaltır ve oksijene ihtiyaç duyan canlıların ölümüne ve türlerinin yok olmasına sebep olur.

Azotlu gübrelerin kullanımı, toprağın asitlik derecesini artırarak iz elementlerin daha fazla çözünmesine neden olarak içme sularına karışır. Sularınağır metal içermesine sebep olur. Azot içeren gübreleme sadece toprak ve suyun niteliğini bozmakla kalmıyor, aynı zamanda atmosfere daha fazla azotoksit gönderilmesine sebep oluyor