Hiperaktif Cocuklarda Aile Davranisi

Hiperaktif Çocukların Anne ve Babaları Nasıl Davranmalıdır

Tedavi konusunda en belirleyici noktalardan bir tanesi de anne ve babanın hiperaktif çocuğa yaklaşımı noktasında­dır. Bu yaklaşım uygun olduğu ve çocuğun hiperaktif ya­pısına ters düşmediği durumda tedavinin gücünü oldukça artırır. Aslına bakılırsa bütün anne babalar hekime veya bu konu ile ilgili bir uzmana başvurduklarında “çocuğu­muza nasıl davranabiliriz? Nasıl davranmamız uygun ve çocuğumuz için faydalı olur?” şeklinde sorular sormak­tadırlar, istikrarlı ve devam eden uygun davranış durumu çocuğun prognozunu yani hastalığın gidişatının olumlu olmasına katkıda bulunur.

Eşlik eden ek psikiyatrik sorunların olması anne baba tutumunu daha da önemli hale getirmektedir. Sorunla­rın artmaması için çocuğun tedavisini üstlenen uzmanlar tarafından anne ve babanın uygun bir şekilde yönlendi­rilmesi önemlidir. Bütün bunlardan dolayı çocuğa anne ve baba tarafından yapılan yönlendirmelerin ve davranış şekillerinin aşağıdaki gibi olması faydalı olacaktır.

a-Çocuğun özgüvenini zedelememek ve aradaki ilişkiyi bozmamak için anne ve babaların hiperaktif çocukları hakkında aşırı eleştiri, yargılama ve sürekli cezalandır­madan kaçınmaları gerekir. Genelde anne ve babalar için gerçekten çok zor olan bu çocukların bakımı ve eğitimi sürecinde bazı yorgunluk belirtileri oluşabilir. Bu belirti­ler çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite durumundan dolayı gösterdiği davranışlar görüldüğünde “yaramaz” “beceriksiz” gibi veya başka türlü yaklaşımlarda bulun­malarına sebep olabilir.

b-Hiperaktif çocukların aşırı hareketliliklerinden doğa bilecek ev kazaları veya başka türlü kazalara karşı uyanık olmaları gerekir. Özellikle okul çağı öncesi çocuklar için ev kazaları yönünden dikkatli olunmalıdır. Hareketlilikten dolayı devamlı kıpır kıpır olan çocuğun gözlemlenmesi ve bu konuda ev içinde takibi önemlidir. Aynı şekilde okul çağındaki ve daha büyük çocuklar için sokakta ve evin dışındaki kazalar açısından dikkatli olunmalıdır. Bu ko­nuda yolda yürürken ani olarak arabaların önüne fırlayan çocuklar, ağaca tırmanıp düşen çocuklara ve bunun gibi düşme, yaralanma olayları başına gelmiş hiperaktif ço­cuklara Taslamaktayız. Bu konularda çocuk ile konuşma ve uyarma, evde çocuklar için kazaya neden olabilecek eşyaların düzenlenmesi faydalı olur.

C-Okul öncesinden başlayarak hiperaktif çocuklar ile ko­nuşurken mutlaka göz teması kurarak konuşmalı ve ona bir şey anlattığımızda mümkün olduğu kadar uzun süreli bizi dinlemesini sağlamalıyız. Bu durum çocuğun dikkat süresini artıran ve bizim iletişimimizi kuvvetlendiren bir fayda sağlar.

d-Okul öncesinden başlamak kaydı ile hiperaktif çocuk­lar ile bire bir bazı eğitsel faaliyetleri yaparak onların mümkün olduğu kadar ince motor becerilerini artırmaya çalışmalıyız. Bu eğitsel faaliyetler arasında yaşına göre kesme, yapıştırma, boyama, çizme, oyun kurma vb faa­liyetleri sayabiliriz. Unutulmamalıdır ki hiperaktif çocuk­ların ince motor becerileri konusunda yapısal olarak bazı eksiklikleri olabilir. Bu türlü bire bir yapılan faaliyetlerin onun ince motor becerilerini artırma etkisi olduğu gibi dikkat süresini de artırıcı etkisi vardır. Yine ek olarak ço­cuğa belli bir meşguliyet sağlayarak onun daha az davra­nış problemleri göstermesine yardımcı olur.

e-Mümkün olduğu kadar anne ve babanın çocuk ile iyi bir ilişkisinin olması gerekir. Alınan kararların ve yapı­lacak görevlerin bu iyi ilişki zemininde halledilmesi fay­dalıdır. Aksi takdirde anne veya babadan biri ile kopan ilişki sonucu veya iyi olmayan diyalog zemininde çocuğun verilen komutları yapması ve görevlerini yerine getirmesi zorlaşır. Ayrıca çocukta kaygı durumunu artırarak onun daha fazla davranış problemleri göstermesine neden olur. Anne ve baba ile bozuk olan ilişki zemininde çocukta tedaviye uyumsuzluk artacak ek olarak başka psikiyatrik sorunların oluşması kolaylaşacaktır. Özellikle ergenlik döneminde bu ilişki zemini zaten hassas bir noktaya gelir. Eşlik eden hiperaktivite ve dikkat eksikliğine bağlı sorun­ların olması ergenlik döneminde hassas olan bu ilişkiyi daha da zora sokabilir. Karşı gelme bozukluklarının çok sık olduğu bu çocuklarda anne ve baba ile olan ilişkinin bozuk olması çocukların daha fazla anne ve babaya karşı gelmelerine neden olabilir.

f-Hiperaktif çocukların kuralları bozmalarına veya onla­rın çıkardığı sorunlarla başa çıkma aşamasında bu ço­cuklara tatlı sert muamele tavsiye etmekteyiz. Tatlı sert muameleden kastettiğimiz şey ne çok fazla hoşgörülü olarak çocuğun davranışlarının kontrolden çıkmasına ve davranış problemlerinin artmasına neden olmak ne de çok aşırı disiplinli olarak çocuğu kurallar ve yapılması gereken disiplin sınırları ile bunaltmaktır.

g-Çocuk ile ilgili anne veya babadan birinin koyduğu ku­ralları diğer ebeveynin bozması son derece sakıncalıdır. Bu durumda zaten hassas olan davranış tablosunun bo­zulmasına ve hiperaktif çocuğun bu davranış ve uygula­ma değişikliklerini kullanmasına sebep olabilir. Doktor tarafından önerilen davranış ödevlerinin bozulmaması ve bunların ısrarla uygulanması açısından da çocuklara karşı olan tutumların ebeveynler tarafından tutarlı ve bir­birini destekleyen tarzda olması önemlidir.

h-Hiperaktif çocuklar ders çalışırlarken anne ve baba­dan biri tarafından desteklenmesi önemlidir. Bire bir ders çalışma her zaman mümkün olmadığı ve çocuğun pasif konuma düşmesine sebep olması ihtimali vardır. Bun­dan dolayı bu türlü bire bir ders çalışma olduğu dönemde mümkün olduğu kadar çocuğun ön planda olmasını ve dikkatinin ders üzerinde uzun süre devam etmesini sağ­lamak önemlidir. Tek başlarına bırakıldığında hiperaktif çocuklar ders çalışma konusunda zorluk çıkarabilirler. Bu sebeple mümkün olduğu kadar dolaylı yardım edil­mesi, dersi anlama ve uzun süre başında kalma açısın­dan oldukça faydalı olur.

I-Anne ve babaların çocuğun ilaç kullanımı açısından durumunu ve ilaç alma saatlerini takip etmeleri ve bu konuda çocuğun kafasında olan soru işaretlerini ve aksa­yan noktaları düzenli olarak doktora iletmeleri faydalıdır. Anne ve babaların yardım aldıkları uzmana karşı gös­terdikleri güven duygusu ve üzerlerine düşen görevler konusunda hassas davranmaları çocuğun bu konuda te­daviye olan uyumunu artırır. Anne ve babanın muhtemel olarak tedavi ve dikkat eksikliği/hiperaktivite durumu ile ilgili soru işaretlerini çocuğun yanında yüksek sesle dile getirmemeleri önemlidir. Anne ve babadan tedavi konu­sunda biraz çekimserlik ve aksama gören çocuk hiperak-tif yapınında getirdiği sıkıntılar ile tedaviye olan uyumunu bozabilir.

j-Hiperaktif çocukların yaptıkları hatalara karşı anne ba­baların ani ve sabırsız tepkiler vermesi söz konusu olabi­lir. Hiperakivitenin genetik geçişli etkilerinin olmasından dolayı da çocuğa dönük bu tip davranış şekillerini sık sık görmekteyiz. Zaten anne ve babada bu konuda genetik yatkınlık olmasından dolayı ani davranışlarda, fevri re­aksiyonlarda bulunuyorsa bu çocukları açısından sıkıntılı bir durum oluşturabilir. Kendi tepkileri konusunda dik­katli olmaları gerekir. Bu’ türlü aşırı ve sabırsız tepkile­rinden dolayı çocukları ile olan ilişkilerini bozma tehli­kesi vardır. Bu konuda ani reaksiyonlardan kaçınmaları ve ani tepkiler ile aradaki ilişkiyi bozmamaları önemlidir.

Dikkat Bozukluğu

k-Anne ve babanın çocuğa yönelik onun yapabileceği be­densel aktiviteler konusunda müsait zemin hazırlaması önemlidir. Hiperaktivite belirtilerinden dolayı evde çok aşırı sıkılan ve hareket kısıtlılığı olan bir ortamda uzun süre durmasından dolayı çocukta belli bir dönem sonra uyum problemlerinin arttığını görmekteyiz. Bedensel ak­tiviteler çocukların enerjilerini atabilecekleri zemin hazırlayarak onları rahatlatmaktadır. Buna bağlı olarak ço­cuklarda ev içinde veya diğer yapması gereken görevler konusunda daha fazla uyum sağlandığını görmekteyiz. Yalnız bu aktiviteler konusunda anne ve babanın çocuk ile ortak karar alması önemlidir. Ortak alınan kararı uygu­lamak konusunda gösterilen uyum anne ve babanın tek başına aldığı kararın uygulanması konusunda gösterilen uyumdan çok çok daha fazladır.

l-Uygun davranışların ödüllendirilmesi çok önemli bir davranış tedavisidir. Genelde hiperaktif çocuklar özgü­ven konusunda da sıkıntı çektikleri için bu ödüllendirme ve onaylama yeterli olduğu müddetçe hem daha az sorun çıkacak hem de çocuğun başarılarının artmasına zemin hazırlanacaktır.

m-Aynı şekilde uygun ödüllendirme gibi uygun cezalan­dırma da dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri göste­ren çocuklar için hayli önemli olmaktadır. Bu konuda is­tenmeyen davranışların yerleşmemesi için anne babalar çoğu zaman ya çok aşırı ya da çok hafif cezalandırmalar yapmaktadırlar. Bu durum çocukların olumsuz davranış­ları konusunda sıkıntıları artıracaktır. Çocuk eğitiminde ödülün daha fazla olması cezanın ise ona göre daha az olması gerekir. Sürekli ceza alan bir çocuğun iletişim pa-terninin bozulduğu, ilişkide karşılıklı olarak problemlerin arttığı bilinir. Cezanın amacına uygun ve çok kırıcı olma­ması gerekir. Verilecek cezalarında önceden bilinmesi çocuğun cezaya olan uyumunu artırır.

Dikkat Eksikliği Bozukluğu

n-Geleneksel aile yapısında babalar çocuk eğitimini an­nenin üzerine bırakma eğilimindedir. Anne ise ev işleri ve çocuk bakımından yorgun düşmüştür. Özellikle hipe­raktif çocukları olan anne ve babalar bu eğitimi birlikte götürmeli çocuk bakımı annenin üzerinde kalmamalıdır. Anne yorulacak ve bu konuda eşinden de yeterli desteği bulamaz ise birçok sıkıntı oluşabilir. Genelde çocuk psi­kiyatrisi kliniklerine çocukları annelerin getirip götürdü­ğünü görmekteyiz. Bu durum babaların çocukları ile ilgili bu sorumluluğu daha çok annelere verdiğini göstermektedir. Eğitimin sadece bir ebeveyn üzerine kalması son derece sakıncalı olmakla birlikte beraber bu eğitim ve yönlendirmenin üstlenilmesi gerekir.

O-Anne ve babanın ayrı ayrı her gün için hiperaktif ço­cuğa vakit ayırması gerekir. Bu birlikte geçirilen vakit çocuğun kendi özgüveninin artışına neden olduğu gibi ek olarak davranış yönlendirmesi ve çocuğun durumundan haberdar olunması açısından oldukça faydalı olmaktadır. Anne ve babalar özellikle uygun bir vakit olan akşam sa­atlerinde veya kendi belirleyecekleri günün herhangi bir saatinde çocukları ile birlikte konuşma, oynama, durum değerlendirmesi yapma gibi bir aktivite şekli belirleyebi­lirler. Bu durumda uzun vadede çocuğun davranışlarının yönlendirilmesi, sorunların zamanında fark edilmesi, aradaki ilişkinin iyi bir seviyede devam etmesi, çocuk ile arada güven ilişkisinin sağlanması, ortaya çıkan sorunla­rın çözümü açısından oldukça yararlı olmaktadır.

Burada hemen şunu belirtelim ki birlikte geçirilen zamanın süresinden daha fazla önemli olan durum geçirilen zamanın kalitesidir. Çocuğa ayrılan zaman ona değer verildiğinin, onun sevildiğinin, onun ile ilgilenildiğinin bir göstergesi olup çocukları oldukça rahatlatır. Sorunların bu türlü zaman ayrılması durumunda oldukça azaldığını görmekteyiz.

p-Anne ve babaların çocukları ile birlikte oldukları za­manlarda ona verdikleri görev ve komutların olabildi­ğince açık ve anlaşılır şekilde olması gerekir. Anne ve babalar dikkat eksikliğinden dolayı çocuklarının verilen komutları almamasından şikayet eder. Açık, anlaşılır ve yaşına uygun komutlar olduğunda komutları anlaması daha kolay olur.

r-Özelikle planlama, organize olma, muhakeme bece­rileri konusunda çocuğa yardımcı olunabilir. Unutma ve organizasyon
problemlerinin azalması için çocuğun bu becerileri ile ilgili eğitimciden yardım alınabilir. Mevcut olabilen aksaklıkları çok büyütmemek çocuğun bu zorlu­ğunun farkında olarak destekleyici yaklaşmak ama prob­lemin çözümü konusunda da önlem almak yararlıdır.