1 TIBBİ ALANLARDA BİLGİSAYAR KULLANIMI[1]
1.1 HASTA VERİ TABANI OLUŞTURMA
Veri tabanı ; bir konu ve kuruluşa ait verilerden oluşan ve genellikle Veri Tabanı Yönetim Sistemi adı verilen gelişmiş yazılımlar ile yönetilen veri kümeleri topluluğudur. Veri tabanının önemi ve yararı genellikle çok kullanıcılı bilgisayarlarda daha fazladır. Bu tür sistemlerde bir dosya birçok kişi tarafından aynı anda kullanılmakta yani bilgiler paylaşılabilmektedir. Böylece herkes için aynı dosyaları tekrar oluşturmak ve sürekli güncelleştirmek gerekmektedir. Bilgilerin paylaşılabilmesini işletim sistemi ve veri tabanı yönetim sistemleri ortaklaşa başarmaktadır.
Veri Tabanı Yönetim Sistemleri; uygulama programları ile veri tabanını oluşturan dosyalardaki veriler arasında etkileşimi sağlayan yazılım sistemidir. Bir ve daha fazla dosyadaki veriyi kaydetmekte, güncelleştirmekte ve yeniden kullanıma hazır hale getirmektedir. Herhangi bir uygulama programı veya özel bir dosya yapısına bağımlı değildir. Buna karşılık tüm uygulama programları için gerekli olan verileri sağlayabilecek özelliklere sahiptir. Aynı verinin ayrı ayrı yerlerde depolanmasını önleyerek bu verinin hem güncel hem de güvenli bir şekilde tutulmasını sağlamaktadır. Bu aynı zamanda bellek tasarrufunu da beraberinde getirmektedir. Ayrıca sıralama; endeksleme, istatistiksel analiz, grafik yazılımı, raporlama gibi özelliklere sahiptir. Veri Tabanı Yönetim Sistemleri, verinin kullanılma şekli ve anlamıyla ilgili olmayıp tamamıyla verinin depolanması, organizasyonu ve işleme alınma şekli ile ilgilidir.
Veri tabanı ilgili bu temel bilgileri verdikten sonra tıpta kullanılan hasta veri tabanı daha kolay açıklanabilir. Hasta veri tabanı; hasta muayenesi işlemlerinde gereksinim duyulan bilgileri içermektedir. Bu bilgiler tıbbi laboratuarlardan sağlanan verilerin yanı sıra hastanın geçmiş bilgilerini de kapsamaktadır. Hasta veri tabanı bu yüzden klasik tıbbi tarihsel gerçeklerle, kişisel izlenimlerle, fiziksel buluşlarla ve farklı fizyolojik ölçülerle ilgilidir. Aynı zamanda bu veri tabanı, doktora yardımcı olan destek personeli tarafından oluşturulan danışma raporlarını ve diğer verileri de içermektedir.
Amerika’da bu amaçla otomatik çok aşamalı sağlık testi geliştirilmiştir. Bu test her hasta için etraflı bir tıbbi profil çıkarmakta kullanılmaktadır. Bilgisayar bu işlemi otomatik hale getirir, bileşke verileri toplar ve tıbbi bir gözden geçirme ile kesin sonucu sağlar. Otomasyonun ve bilgisayarın girişi ile çok aşamalı sağlık test etme tekniklerinin hızı,doğruluğu ve etkinliği artmış ve sağlık hizmetlerinin maliyeti düşmüş,kalitesi yükselmiştir.
Otomatik çok aşamalı sağlık testinin geçmişte kullanım alanı hastaları görüntülemek olmasına rağmen programlara yeni eklemeler yapılarak kullanım alanları genişletilmiştir. Bu alanlar :
a) Hastanedeki hastaların kabul ve ön işlemleri
b) Ayakta tedavi gören hastalar için periyodik sağlık işlemleri
c) Özel amaçlar için (askeri,endüstriyel,sigorta kuruluşları vb.) belli bir topluluğun genel sağlık durumunun değerlendirilmesi
d) Hastanede sağlık uzmanlarının vermiş olduğu hizmetin kalitesini değerlendirmek için tanı amaçlı muayeneleri yönetmek şeklinde özetlenebilir.
Bunlara ek olarak otomatik çok aşamalı sağlık testi ; hastayı uygun servislere yönlendirmek ve havale etmekte etkili olarak kullanılır. Böylece tüm sağlık hizmetleri dağıtım sisteminin niteliğini etkiler. Bu bakımdan bilgisayarlı sağlık testleri; birinci derecede önemli sağlık alanlarına modern teknolojiyi tanıtmak ve bu teknolojiyi uzmanlaşmış merkezi hastanelerden küçük uydu sağlık merkezlerine telekomünikasyon yolu ile taşımayı mümkün kılmaktadır.
1.2 TIBBİ LABORATUARLARIN OTOMASYONU
Tıbbi laboratuar, tedavi yapacak olan doktorun görüşme yapacağı hasta hakkında uygun tıbbi veri sağlamasının ilk aşamasıdır. Laboratuarlar,bunu yerine getirebilmek için örnekleri, testleri, sonuç raporlarını toplamalı ve her hasta ile ilgili toplanmış bu verileri depolamalıdır. Bu adımların performans etkinliği gün geçtikçe artmaktadır. Çünkü saptanan bilgilerin sayısı ve çeşidi hem miktar olarak hem de karmaşıklık olarak gittikçe artmaktadır. Bu artış da hasta tedavisinde bilimselliğe dayalı bilginin önemini net bir şekilde açıklamaktadır.
Laboratuar testlerine olan talep gün geçtikçe arttığı için günlük raporlar tutmak belirli aralıklarda özet raporlar yaratmak ve geniş hacimli analizler için sürekli veri kayıtları sağlamak gereksinimleri ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu laboratuarlarda; testlerin farklı bileşimlerinin oluşturulması ve acil vakalarda gerekli testlerin yapılması gibi yoğun talepleri sınırlı sayıdaki iş gücüyle yapmak oldukça güç olmaktadır. Sonuç olarak bir yandan eski testlerin güvenilirliğini geliştirmek için teknik araştırmalar yapılırken diğer yandan yeni testler ve prosedürler geliştirilmektedir.
Tıbbi laboratuarların bu artan iş yükü ve sorumluluğu; çok büyük miktarda laboratuar bilgisini toplamayı, özet halinde ve belli bir biçimde hazırlanmasını ve olabildiğince hızlı bu bilgilerin doktorlara ulaşmasını güçleştirmektedir. Bu gibi problemleri gidermek için bilgisayarlı sistemlere ve on-line işlem donanımlarına büyük ilgi uyanmıştır.
Laboratuarlarda yer alan küçük boy bilgisayarlar; verinin analizi için laboratuar cihazlarına on-Lice olarak bağlanmaktadır. Çoğu laboratuarlarda, karmaşık hesaplamalardan çok otomasyon zorunlu olmaktadır. Daha büyük bilgisayarlar, büyük servis laboratuarları tarafından yaratılan geniş miktardaki veriyi depolamak ve bu verileri işlerler. Bilgisayar sistemleri tıbbi laboratuarlardaki bilgi akışını depolamak, geri çağırmak, göndermek, sıralamak ve doğruluğunu kontrol etmek amacıyla kullanılmaktadır.
Bu sistemlerde hastalar için gerekli olan laboratuar testleri servis veya diğer terminaller yolu ile istenmekte ve otomatik laboratuar donanımından çıkan sonuçlar servis terminallerine doğrudan iletilmektedir.
Bu gibi işlemler, servislerde istenen testler ile sonuçların alınması arasındaki zaman aralığını kısaltırlar. Aynı zamanda toplu olarak sonuçları kaydeder ve görüntülerler. Böylece, ortaya çıkan eğilimler kolaylıkla değerlendirilebilir. Aynı zamanda sonuçlar daha kısa zamanda alınır ve dolayısıyla doktorun harcadığı zaman azalır. Laboratuar kalite kontrol işlemleri ve laboratuar istatistikleri otomatik olarak değerlendirilir. Bu sistemler mikrobiyolojik ve radyolojik araştırmaların uygulanmasında ve raporlanmasında da kullanılmaktadır. Ayrıca bilgisayarlar yardımıyla bir laboratuardan bir diğerine bilgi iletimi kolaylaşır.
1.3 HASTA KAYDININ OTOMASYONU
Otomatik tıbbi hasta kayıtları sistemleri tıp personelinin hasta ile ilgili verilerin çabuk ve doğru olarak toplaması, saklaması ve geri çağırması için gereklidir. Otomatik tıbbi hasta kayıtları:
a) Hasta yönetimi için gerekli olan tıbbi bilginin, hemşirelerin tuttuğu bilgilerin ve gerekli diğer bilgilerin kodlanması ve bakımı,
b) Tıp personeli tarafından, gerektiğinde tutulan tıbbi kayıtlardan istenilen hasta ile ilgili bilgilerin belli formlarda geri çağrılması,
c) Hastalıklar ve tedavilerin tıbbi gelişimleri ile ilgili inceleme ve araştırmaları içeren tıbbi bilgi parametrelerinin denetimi ,gibi işlevleri yerine getirir.
Bilgisayar sistemleri gelecek on yılda yukarıda belirtilen işlevleri daha kolay, daha hızlı ve daha doğru yapılabilmesi için etraflı bir veri tabanı sağlamakta geniş çaplı olarak kullanılacaktır.
Sonuç olarak, hastane bilişim sistemleri, bir yandan sağlık personeli ve hizmetlerini programlamayı optimize ederken diğer yandan maliyeti düşürmektedir. Bu sistemler, uygun ve gerekli olmayan işlemleri azaltmaya yarayan programları ve bunun gibi diğer aktiviteleri hastanede bir merkezde tutmayı amaçlamaktadır. Böylece hasta bakım işlemleri daha çok geliştirilecek ve tıbbi bilgiyi geri çağırma ve haberleşme kolaylaşacaktır. Tıbbi kayıtların otomasyonunu gösteren bir sistem bölüm sonunda belirtilmektedir.
Tıbbi kayıtların bilgisayarda tutulması, yeni sistemlerin kolaylaştıracaktır. “Problem Uyumlu Tıbbi Bilişim Sistemi – PROMİS ( Problem Oriented Medical Information System ) bu yöndeki ilk adımdır. Bu sistem belli bir hastanın problemine ilişkin her bilgiye, bu problemi düzeltmek için başlatılan tedaviye ve bazı terapi işlemlerine dikkat çeker. Bunun amacı hasta bakımının kalitesini arttırmaktır.
1.4 HASTA İZLEME
Doktorlar ve hemşireler; ağır durumdaki bir hastanın sürekli gözlenmesi gereksiniminin önemini her zaman göz önünde bulundurmak zorundadırlar. Bazı teknolojik gelişmeler; kritik durumdaki ağır hastaların izlenmesinde bilgisayarların kullanılmasını sağlamıştır. Son yıllarda programlanabilir bilgisayarlar geniş yapılı mini bilgisayarların yerini almıştır ve orta maliyetli, yüksek performanslı bilgisayar destekli izleme sistemlerinin dizaynında ve geliştirilmesinde önemli adımlar atılmıştır. Her biri belli bir işi yapan ve birbirleriyle bağıntılı olan bu programlanabilir mikro bilgisayarlar tıbbi topluluk içinde dağıtılmış veri prosesine etkili araçlar sağlamaktadır. Bu hızlı teknolojik gelişme modern yoğun bakım ünitelerinin otomasyonunu teşvik etmektedir.
Bilgisayarda hasta izleme sistemlerinin kurulmasındaki birinci sebep; hastaların gereksinim duyduğu sürekli bakım için daha iyi tıbbi hizmetler sağlamada sağlık uzmanlarına yardım etmektedir. Hastanın durumu hakkında çabuk ve doğru bilginin elde edilmesi modern yoğun bakım ünitelerinin ana amacıdır. Bilgisayar destekli sistemler sadece bu temel gereksinimi karşılamakta kullanılmaz aynı zamanda veri depolama ve raporlama işlemlerini de otomatik hale getirir. Otomatik izleme sistemleri; anormal fizyolojik durumlarda yoğun bakım ünitesindeki tıbbi personeli uyarır ve seyrek meydana gelen olaylarda hastayı sürekli gözlemeyi sağlar, önceden toplanmış verileri yeniden çağırır, programa dahil edilmiş verileri yorumlamayı sağlar bir çok fizyolojik değişkenlerin etraflı analizini yapar ve bu değişkenlerin eğilimini gösterir.
Hasta izleme sistemleri olmaksızın kritik durumdaki ağır hastaların bakımında bu ilerin yerine getirilmesi oldukça zor olacaktır. Özellikle hemşire hasta oranının bire birden daha az olduğu zaman bu iş daha güç olmaktadır.
4. SONUÇ
Bu çalışmayı bir ana başlık altında iki farklı yaklaşımla ele almakta fayda görmekteyim. Bu ana başlık; ülkemizin en büyük sağlık sorunlarından biri olan hastane kapılarında sağlık kuyruklarıdır. Aslında çok önceden yapılması gereken bu etüt çalışmalarının günümüz Türkiye’sinde gittikçe önem kazandığını görmekteyiz. Bu da gerek ülkemizin sağlık personeli gerekse kuyruk sıralarında yakınlarını kaybeden halkımız açısından sevindiricidir.
Bu soruna ait birinci yaklaşımım hastaların bilgisizliğinden kaynaklanan zaman kayıplarıdır. Bu çalışma boyunca edindiğim sonuçlardan birisi, poliklinik kapılarında oluşan kuyruklarda sinir savaşı yaşayan insanlarımızın çoğunlukla kendilerinden kaynaklanan sorunlarla karşılaştıklarıdır. Bu sorunlar çoğunlukla görevli kişiye yetki ve görevi dışında sorular sorarak arkasında kuyruk oluşturan insanlar tarafından çıkarılmaktadır. Ancak bu sorun yaratan kişilerin çoğunlukla düşük eğitim seviyesine sahip insanlar olduğunu da söylemeden geçemeyeceğim. Buradan da eğitim seviyemizin her konuda olduğu gibi burada da kendini gösterdiği gerçeği gözden kaçırılmamalıdır.
İkinci yaklaşım ise hastanelerin sistemsizliğidir. Bir sistem üzerine işlemlerini yapan ve sistemi kendi bünyesinde oturtan hastaneler bu kuyruk sorununu daha rahat aşmaktadırlar. Bu yüzden bulunduğum hastanede bir bilişim sistemi üzerinde çalıştım. Bu çalışmamda da hasta verilerinin akışını en hızlı şekilde gerçekleştirerek zaman ve dolayısıyla mali kaybı en aza indirmeyi amaçladım. Bu bilişim sistemiyle hastanede verimlilik artışında büyük bir katkım olacağına inanıyorum.
KAYNAKÇA
1) ALPUGAN, Oktay Hastanelerde Verimlilik Sorunu I .Verimlilik Kongresi, MPM Yayını, Yayın NO: 454, ANKARA, 1991
2) SOYSAL, Muzaffer, KENANOĞLU, Gülnihal Tezer, EMRE, Aynur, HAMEŞOĞLU, Saniye: Hastanelerde Bilgisayar Kullanımı, MPM Yayınları, Yayın NO: 486, ANKARA 1993 ss
3) SEÇİM, Hikmet, Devlet Hastanesinde Kalite Çemberleri Uygulaması, Verimlilik Kongresi, MPM yayını, Yayın NO: 456, Ankara, 1991
4) TOKAT, Mehmet, Sağlık Sektörü ve Verimlilik, MPM Özel Sayı, s.127, ANKARA,1990
5) TOKAT, Mehmet, KISAER, Hülya, Hastanelerde Maliyet Etkinlik Ve Performans Analizi, MPM Yayını, Yayın NO: 455, Ankara,1991
6) World Health Organazition, Pratical Guide To Prevention Of Hospital- Acquıred Infections, WHO/BAC//:! REV.1
7) YUMUŞAK, Naci Utku, Hasta Bilgilendirme Formu, Hastane Bilişim Sistemi, ve Eşrefpaşa Belediye Hastanesinde Uygulaması, D.E.Ü. Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği yayınlanmamış Bitirme Projesi, İzmir, 2000,
[1] YUMUŞAK, Naci Utku, Hasta Bilgilendirme Formu, Hastane Bilişim Sistemi, ve Eşrefpaşa Belediye Hastanesinde Uygulaması, D.E.Ü. Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği yayınlanmamış Bitirme Projesi, İzmir, 2000, s.30
Benzer Yazılar:
HAMİLELİKTE BİLGİSAYAR KULLANIMI
SAĞLIK KURULUŞLARINDA BİLGİSAYAR SİSTEMİ
Bilgisayar Mühendisliği
FLAGYL %0,5 100 ML(SETLİ) dozu kullanimi
Bel ve boyun ağrısına karşı bilgisayar programı
TIBBİ GERÇEKLER VE SAĞLIK HİZMETLERİ
Bilgisayar sistemlerine bağlı sağlık sorunları
TIBBİ TERİMLER SÖZLÜĞÜ
Bilgisayar başında ‘fıtık’ olmayın
Burun Estetiğinde Bilgisayar Çalışması
