Veba, Antik Çağlar’dan beri bilinen “kara ölüm” olarak da adlandırılan bir enfeksiyon hastalığıdır. Bulaşıcı ve ölümcül olan hastalığa Yersinia pestis adındaki bakteri neden olur.
Hastalık farelerin insanları ısırmasıyla bulaştığı düşünülmektedir. Ancak gerçekte bir tür pirenin bakteriyi yaymasıyla bulaşır. Aslında fareler de bu hastalıktan etkilenerek ölürler. Tarihte yaşanan veba vakaları incelendiğinde, veba salgınlarından önce fare ölümlerinin arttığı görülmüş, ölü farelere temas eden insanların, pire ısırması nedeniyle bu hastalığa maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Mikrop kapıldıktan 2-8 gün içerisinde hastada baş ve sırt ağrıları, ateş, titreme, kusma, nefes darlığı, halsizlik, deri lekeleri, burun kanaması, kan tükürme, kasık ağrıları ve devamlı dalgınlık şeklinde belirtiler görülür. Hastanın dili kahverengi ve kurudur.
En yaygın görülen veba çeşidi ‘Hıyarcıklı veba’ (‘bubonik veba’) vebadır. Belirtileri, yüksek ateş, üşüme duygusu, başağrısı, ishal ve bubo adı verilen, lenf bezi şişmeleridir. Deri altında ve iç organlarda kanama olduğundan, akan kanın birikmesi sonucu ciltte siyah lekeler oluştuğu için kara ölüm adı verilmiştir. Bu belirtiler görülen hastayı hemen tecrit etmek gerekir. Yakınlarındaki sağlıklı kişiler koruyucu aşı olmalıdır. Günümüzde nadir görülen bu hastalığın tedavisi için geç kalmadan hemen sağlık kurumlarına haber vermek gerekir.
Veba tedavisi
Klasik veba tedavisi; streptomisindir. Tedavi almayan vakalarda, bubonik vebada ölüm %60 civarında, pnömonik vebada ise %100’e yakındır. Tedavise streptomisinin alternatifi olarak gentamisin önerilmektedir.
Veba tedavisi ile ilgili gelişmeler 1800’lü yılların sonlarından itibaren başladı. 1894’te İsviçreli bakteriyolog Alexandre Yersin, vebaya yol açan Yersinia pestis isimli bakteriyi izole edip, tanımlayarak tarihe geçmiş. 1890’lı yıllarda Çin’den bir bilim adamı veba hastalığının etkenini bulması sonrası hastalık hakkında daha fazla araştırma yapılıp tedavisi de bulunmuştur. Ancak adı kaynaklarda yer almamaktadır. 1898’de P. L. Simond, hastalığı fare piresinin ısırma yoluyla bulaştırdığını deneylerle kanıtlamış. 1914’te A.W. Bacot ve C. D. Martin, vebanın, pireyle bulaşma mekanizmasını belirlemiş.
